Vitra
New member
Halk hareketinin ardında ne var? Kazakistan: ABD’nin bölgedeki en düzgün dostu
Son yılların en büyük, en kanlı şovlarının Kazakistan’da yaşanması, bu ülkeyi yakından tanıyanlar için bile son derece şaşırtan oldu. Zira ülkede yaygın yolsuzluklara, hayat şartlarının zorluğuna karşın Kazak devlet sistemi bölgedeki öteki ülkelerden daha fazlaca hakim ülke tertibine. O denli biliniyordu.
“Büyük patlama” için gerekli olan “küçük bir kıvılcım” olduğu anlaşılan doğal gaz fiyatlarına yapılan artırım görünürdeki niye şüphesiz. Buna devletin baskıcı, özgürlükleri tanımayan tavrı da eklendiğinde “patlama”nın sebebine ait fazla kelama gerek kalmıyor. Öncelikle şu her önüne gelenin rahatlıkla söylemiş olduği “ayaklanan kitleler tümüyle dış güçlerin oyuncağı” klişesinden kurtulalım. Buradan, olayların kışkırtıcıları içinde ABD başta olmak üzere emperyal merkezler yok mu sorusu türetilebilir pek ala. Her tıp uğursuz işin ortasında varlar şüphesiz. Kuşkusuz Kazakistan olaylarında da parmakları var. Fakat tüm ayaklanma buna bağlanırsa, halkın talebini görmezden gelmek üzere bir yanlışa düşülür. ABD de dahil tüm emperyal güçler bir ülkeye o ülkenin en zayıf yerinden girerler. ötürüsıyla ABD de, AB de, öteki emperyal aktörler de bu fırsatı kaçırmak da istemeyecektir. Zira Kazakistan’ın da “zayıf” bir tarafı var. Büyük bir doğalgaz kaynağına sahip olan bu ülkede, bu harikulade tabiat armağanının gelirlerinden faydalandırılmayan, tabir özgürlüğünden mahrum, baskıcı rejim altında inleyen bir halk var ise, kendilerini “insan hakları, demokrasi” üzere kavramların savunucusu üzere gösterip “durumdan vazife” çıkaranlara da alan açılır. Çabucak üzerime çullanılmasın diye de belirteyim, ABD’nin Kazakistan’daki “avantajlı konumuna” karşın bugünkü çatışmalardan da olağan olarak çıkarı var. Değineceğim.
ŞU İŞBİRLİĞİNE BAKAR MISINIZ?
ABD’nin Kazakistan’la bölgedeki öbür ülkelerle kurduğundan fazlaca daha fazla sıkı bağları mevcut. Kandırmayalım birbirimizi. Bugünkü idare dahil, 1991’deki bağımsızlığından bu yana Kazakistan ile ABD bağlantıları “fevkalade” derecede âlâ seyretmiştir. Yani bugün Kazakistan’da ABD’nin devrilmesini istediği bir Kazak hükümeti yok. niye?
Bağlantılara bakarak yanıtlayalım soruyu: Sovyetler Birliği’nin dağılmasının akabinde 25 Aralık 1991’de Kazakistan’ın bağımsızlığını tanıyan birinci ülke ABD oldu. İki ülke kuvvetli, geniş kapsamlı bir ikili bağ geliştirdi. O denli ki daha dün sayılabilecek bir tarihte, yani Ocak 2018’deki bir dorukta gelişmiş bir stratejik iştirak üzerinde muahedeye bile vardılar. Kazakistan’ın Washington DC’de (2010, 2016), Seul’de (2012), Lahey’de (2014) Nükleer Güvenlik Doruklarına iştiraki ABD-Kazakistan işbirliğinin gücünü gösterir.
Bugün Kazakistan “nükleer silahsızlanmanın lideri” olarak tanımlanıyor. sebebi şudur; 1993 yılında, yani bağımsızlığını kazandıktan iki yıl daha sonra nükleer silahlarından vazgeçip Semipalatinsk Test Sitesini (STS) kapattı. Bu kapatma sürecinde ABD, Kazakistan’a nükleer savaş başlıklarının, silah sınıfı materyallerin, bunların destekleyici altyapılarının kaldırılmasında yardımcı oldu. 1994 yılında Kazakistan yarım tondan fazla silah sınıfı uranyumu Amerika Birleşik Devletleri’ne transfer etti. 1995’te Kazakistan son nükleer savaş başlıklarını çıkardı, ABD’nin sayesinde Mayıs 2000’de STS’de 181 nükleer test tünelini sızdırmaz hale getirdi. ABD ile Kazakistan STS’deki 40 nükleer test tünelini kapatmak için birlikte çalıştı. Kazakistan, Avrupa’da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Antlaşması’nı (1992), START Antlaşması’nı (1992), Nükleer Silahların Yayılmasını Tedbire Antlaşması’nı (1993), Kimyasal Silahlar Mukavelesi’ni, Kapsamlı Test Yasağı Antlaşması’nı (2001) imzaladı. Bunlar daima ABD’nin memnuniyetini kazanmış uygulamalar.
Bitmedi. 2015 yılında Kazakistan hükümeti, 2019 yılında düşük seviyede zenginleştirilmiş bir uranyum bankası kurmak için Memleketler arası Atom Gücü Ajansı ile bir muahede imzaladı. Bu dolaylı olarak ABD’ye “gel beni denetle” demek. ABD, Kazakistan’a kitle imha silahları ile bu silahlara ilişkin altyapıyı ortadan kaldırması için 275 milyon doların üzerinde yardım yaptı. Devam edelim; Kazakistan güvenlik güçleri ABD Milletlerarası Askeri Eğitim/Öğretim programından da fon aldı, hala alıyor. Yabancı Askeri Finansman Programı, Denizaşırı İnsani Afet ve Sivil Yardım Programı, Galler Teşebbüsü Fonu, Global Barış Operasyonları Teşebbüsü ve Ortak Kapasite Oluşturma Programı üzere projelerin tümünden yararlandırılıyor Kazakistan. Kazakistan ordusu, Bozkır Kartalı, Viking, Eager Lion ve Shanti Prayas üzere ABD tarafınca finanse edilen askeri tatbikatlara da katıldı, diğerlerine da katılıyor.
Bunun bir de ekonomik ilgiler ayağı var. Kazakistan, 2019’da iki istikametli ticarette toplam 2 milyar dolar ile ABD’nin 81. en büyük ticaret ortağı durumuna geldi. ABD firmaları, petrol, gaz dalında Kazakistan’a on milyarlarca dolar yatırım yaptı. ABD-Kazakistan İkili Yatırım Antlaşması ve İkili Vergilendirmeyi Tedbire Antlaşması sırasıyla 1994 ve 1996’dan beri yürürlüktedir. Kazakistan, 30 Kasım 2015’te Dünya Ticaret Örgütü’ne de üye olmuştu.
Toplumsal yardımlara da bakalım; ABD hükümeti Kazakistan’a ulusötesi tehditlerle (yani insan ticareti, narkotik, terörizm, kitle imha silahlarının yayılması dahil) gayrete, yargı sisteminin, kolluk kuvvetlerinin gelişmeninin desteklenmesine, sivil toplum örgütlerinin rolünün artırılması çalışmalarına para yağdırıyor.
Öteki; oburu şu, Kazakistan memleketler arası kuruluşlar aracılığıyla da ABD ile yakın dost. Malum, Kazakistan, Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Avrupa-Atlantik İştirak Kurulu üyesidir. 2017-2018 senelerında BM Güvenlik Kurulu’nda daimi olmayan bir sandalyeye de sahipti, 2010 yılında AGİT başkanlığı yaptı. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’nün (NATO) Barış için İştirak programında etkin bir katılımcıdır.
Bundan öteki ABD tesiri haricindeki Asya’da Etkileşim ve İnanç Artırıcı Tedbirler Konferansı’nı (CICA) kuran Kazakistan ayrıyeten Kolektif Güvenlik Muahedesi Örgütü (CSTO) ve Şanghay İşbirliği Örgütü (SCO) üyesidir. Kuşağı Tehlike Altında Olan Tiplerin Memleketler arası Ticaretine Ait Mukavelenin de (CITES) imzacısıdır.
ÇOKVEKTÖRLÜ DIŞ SİYASET
Madem bu biçimde güzel bağlantılar var da ABD niye bu ayaklanmaların ortasında yer alabilir olsun pekala? Yanıtlamadan evvel bir iki mevzuya daha değineyim. Kazakistan, bölgesinde orta derecelerde tesirli bir ülke. Çin ile Rusya’ya içinde sıkışmış durumda. Ancak buna karşın dış siyasetinde inanılmaz istikrarcı, haliyle de başarılı. Bu başarısı hayli vektörlü diplomasiye dayanıyor. Nedir bu hayli vektörlü diplomasi? En açık tabirle “pragmatik, ideolojik olmayan bir temele dayalı bir çerçeve aracılığıyla dış alakaları geliştirme politikası”. Yani, bu siyaset tüm ülkelerle karşılıklı fayda sağlayan işbirliğinin kurulması, geliştirilmesi aslına dayanıyor. Bu çerçevede Kazakistan AB ile de düzgün bağlantılara sahip. AB Kazakistan’daki en büyük yabancı yatırımcı durumunda.
ABD’NİN KAZAKİSTAN’DAKİ MAKSADI RUSYA DEĞİL ÇİN
Bu siyaset doğrultusunda Rusya’yla da bağlantıları – ufak tefek sürtüşmelere karşın – esasen düzgün fakat bağımsızlığını kollayan bir ilgi bu. Kazakistan’ın Çin’le de bağları güzel. 2018 itibariyle, Çin, Kazakistan’ın en büyük ikinci ticaret ortağı, beraberinde en büyük ticari kredi deposudur. 2017 yılına kadar Çin, Kazakistan petrol sanayisine, madencilik, ulaşım, tarım dallarına yaklaşık 30 milyar ABD Doları yatırım yaptı. Kazakistan Çin’in büyük projesi ‘Kuşak ve Yol Teşebbüsü’nün de kıymetli bir partneri. ötürüsıyla Çin, demiryolu iyileştirmeleri, Hazar Denizi’nden iki ülke içindeki sona uzanan bir otoyol dahil olmak üzere Kazakistan’daki altyapı geliştirmelerine de yatırım yaptı. Fakat tüm bunlara karşın o istikrarcı dediğim lakin sonları muhakkak siyasetinin bir gereği olarak Kazakistan hükümeti Çin’in ülkede toprak sahipliğini kısıtlamayı sürdürüyor. Çin vatandaşlarına turist vizesi de vermiyor. Çin’le iştirakini sürdürmekten yana, sürdürecek de.
Soruya dönelim; ABD’nin Kazakistan’la, mevcut hükümetle de natürel, ortası yeterliyse, bu ayaklanmaları destekliyor olabilir mi? Olabilir. Zira, yüzde yüz ABD yanlısı bir Kazak idaresi olsa bile ABD bu ayaklanmaları dayanaklar. Yüzde yüz ABD yanlısı bir Kazak idaresi ABD’nin fazlaca istiyormuş üzere yaptığı “istikrarı” sağlasa bile bu ABD’nin umurunda değil. ABD’nin Çin ile Rusya’yı 21. yüzyılda iki ana düşman olarak ilan ettiğini anımsayalım. Problem budur.
Lakin bilhassa Çin’in bölgedeki yükselişinin ABD ile ortaklarının tüm dikkatini buraya çektiğini de vurgulayalım. Şu anda Kazakistan’da Rusya’dan epey Çin tesirli. ötürüsıyla Kazakistan’da istikrar ABD’nin en istemediği durum. ABD uzun yıllardır amacına aldığı ülkelerde Kaos Planı’nı devreye sokuyor. Kazakistan’da yaşanan halk isyanı da külliyen değilse de muhtemelen bu planı işletme fırsatı yaratmış olabilir ABD’ye. Kazakistan’daki bir kaos, Çin’in bu ülkeye yatırımlarını olumsuz tesirler, “Kuşak ve Yol” teşebbüsünü de baltalar. Bu Kazakistan’daki istikrasızlığın, kaosun niye ABD ile öbür emperyal güçlerin işine yaradığını gösterir. Bu ayaklanmaları başlatmış değiller lakin yararlanma fırsatını kaçırmazlar.
Bu niçinle Çin’in Kazakistan hükümetinin yanında yer alması anlaşılabilir. ABD ile “fazlaca sıkı” bağları olan Kazakistan’a Rusya niye takviye veriyor pekala? Şimdilerde unutulan ya da “bastırılmış” sanılan İslamcı hareketlerin varlığı birinci değilse de en kıymetli niye. İkincisi, Kazakistan nüfusunun yüzde 20’sini oluşturan Rus nüfusun, ülkedeki muhtemel bir “Turuncu Devrim”den en epey ziyan gorecek kesim olması. Zira Kazakistan hükümeti, ülkedeki Rus nüfusu Kazaklaştırma siyaseti sürdürüyor uzun müddettir, Rusça’nın yasaklanmasına çalışması en azından kullanmasının azaltılması uğraşlarını anımsayalım. Mevcut haliyle, ABD ile bağlarındaki sıkılığına karşın Rusya’yla “dengeli” olan münasebete Moskova bu niçinle “razı” durumda.
RUS KOMÜNİSTLERİ GERÇEK BAKIYOR
Artık; gelir adaletsizliğinden, yoksulluktan, baskıdan bunalan halkın patlamasına “dış güçler”, “ABD parmağı” diyerek sırt çevirmek yerine, bu uğursuz merkezlerin rolünü elbette unutmayarak bakmak lazım yaşananlara. Ben bu biçimde düşünüyorum lakin yalnızca ben değilim bu biçimde düşünen. Sorunu olağan olarak benden daha düzgün bilen Rus komünistleri de bu biçimde diyor. Rusya Federasyonu Komünist Partisi Merkez Komitesi Üyesi, bununla birlikte Rusya Meclisi Lider Yardımcısı, Rusya Dış İlgiler Komitesi Üyesi Dmitriy Novikov “birikmiş toplumsal ve ekonomik problemler Kazakistan’da protestolara yol açtı. Yüzeyin altında olgunlaşan badireler bugün patlak verdi” tespitini yapıyor. daha sonrasında ise söylemiş oldukleri şunlar: “Bunlar Batı tarafınca kullanılabilir. Unutmayalım Kazakistan vatandaşları sosyo-ekonomik haklarına yönelik ataklara reaksiyon gösterdi. Bu bir gerçek”. Novikov’un şu kelamları de çok çarpıcı: “Çoğu eski Sovyet ülkesinde sosyo-ekonomik siyasetlerin gözden geçirilmesi gerekiyor”.
Sonuç olarak; emperyal fırsatçılığı, bozgunculuğu elbette ıskalamadan, halkın taleplerini bakılırsaceğiz, görmeliyiz. Olayların ardında “ABD, dış güçler, batılılar” var diyerek, bir halkın hak arama hengamesine karşıt düşme tehlikesinden kaçınılmalıdır olağan olarak.
Benim açımdan sorunun asıl sebebi bu ülkelerin “sosyalist iktisat modelinden vazgeçerek, kapitalist sisteme uyma” talihsizliğidir. Bu kargaşayı, ayaklanmayı daha fazlaca yaşayacak eski sosyalist ülkeler.
goreceğiz.
Son yılların en büyük, en kanlı şovlarının Kazakistan’da yaşanması, bu ülkeyi yakından tanıyanlar için bile son derece şaşırtan oldu. Zira ülkede yaygın yolsuzluklara, hayat şartlarının zorluğuna karşın Kazak devlet sistemi bölgedeki öteki ülkelerden daha fazlaca hakim ülke tertibine. O denli biliniyordu.
“Büyük patlama” için gerekli olan “küçük bir kıvılcım” olduğu anlaşılan doğal gaz fiyatlarına yapılan artırım görünürdeki niye şüphesiz. Buna devletin baskıcı, özgürlükleri tanımayan tavrı da eklendiğinde “patlama”nın sebebine ait fazla kelama gerek kalmıyor. Öncelikle şu her önüne gelenin rahatlıkla söylemiş olduği “ayaklanan kitleler tümüyle dış güçlerin oyuncağı” klişesinden kurtulalım. Buradan, olayların kışkırtıcıları içinde ABD başta olmak üzere emperyal merkezler yok mu sorusu türetilebilir pek ala. Her tıp uğursuz işin ortasında varlar şüphesiz. Kuşkusuz Kazakistan olaylarında da parmakları var. Fakat tüm ayaklanma buna bağlanırsa, halkın talebini görmezden gelmek üzere bir yanlışa düşülür. ABD de dahil tüm emperyal güçler bir ülkeye o ülkenin en zayıf yerinden girerler. ötürüsıyla ABD de, AB de, öteki emperyal aktörler de bu fırsatı kaçırmak da istemeyecektir. Zira Kazakistan’ın da “zayıf” bir tarafı var. Büyük bir doğalgaz kaynağına sahip olan bu ülkede, bu harikulade tabiat armağanının gelirlerinden faydalandırılmayan, tabir özgürlüğünden mahrum, baskıcı rejim altında inleyen bir halk var ise, kendilerini “insan hakları, demokrasi” üzere kavramların savunucusu üzere gösterip “durumdan vazife” çıkaranlara da alan açılır. Çabucak üzerime çullanılmasın diye de belirteyim, ABD’nin Kazakistan’daki “avantajlı konumuna” karşın bugünkü çatışmalardan da olağan olarak çıkarı var. Değineceğim.
ŞU İŞBİRLİĞİNE BAKAR MISINIZ?
ABD’nin Kazakistan’la bölgedeki öbür ülkelerle kurduğundan fazlaca daha fazla sıkı bağları mevcut. Kandırmayalım birbirimizi. Bugünkü idare dahil, 1991’deki bağımsızlığından bu yana Kazakistan ile ABD bağlantıları “fevkalade” derecede âlâ seyretmiştir. Yani bugün Kazakistan’da ABD’nin devrilmesini istediği bir Kazak hükümeti yok. niye?
Bağlantılara bakarak yanıtlayalım soruyu: Sovyetler Birliği’nin dağılmasının akabinde 25 Aralık 1991’de Kazakistan’ın bağımsızlığını tanıyan birinci ülke ABD oldu. İki ülke kuvvetli, geniş kapsamlı bir ikili bağ geliştirdi. O denli ki daha dün sayılabilecek bir tarihte, yani Ocak 2018’deki bir dorukta gelişmiş bir stratejik iştirak üzerinde muahedeye bile vardılar. Kazakistan’ın Washington DC’de (2010, 2016), Seul’de (2012), Lahey’de (2014) Nükleer Güvenlik Doruklarına iştiraki ABD-Kazakistan işbirliğinin gücünü gösterir.
Bugün Kazakistan “nükleer silahsızlanmanın lideri” olarak tanımlanıyor. sebebi şudur; 1993 yılında, yani bağımsızlığını kazandıktan iki yıl daha sonra nükleer silahlarından vazgeçip Semipalatinsk Test Sitesini (STS) kapattı. Bu kapatma sürecinde ABD, Kazakistan’a nükleer savaş başlıklarının, silah sınıfı materyallerin, bunların destekleyici altyapılarının kaldırılmasında yardımcı oldu. 1994 yılında Kazakistan yarım tondan fazla silah sınıfı uranyumu Amerika Birleşik Devletleri’ne transfer etti. 1995’te Kazakistan son nükleer savaş başlıklarını çıkardı, ABD’nin sayesinde Mayıs 2000’de STS’de 181 nükleer test tünelini sızdırmaz hale getirdi. ABD ile Kazakistan STS’deki 40 nükleer test tünelini kapatmak için birlikte çalıştı. Kazakistan, Avrupa’da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Antlaşması’nı (1992), START Antlaşması’nı (1992), Nükleer Silahların Yayılmasını Tedbire Antlaşması’nı (1993), Kimyasal Silahlar Mukavelesi’ni, Kapsamlı Test Yasağı Antlaşması’nı (2001) imzaladı. Bunlar daima ABD’nin memnuniyetini kazanmış uygulamalar.
Bitmedi. 2015 yılında Kazakistan hükümeti, 2019 yılında düşük seviyede zenginleştirilmiş bir uranyum bankası kurmak için Memleketler arası Atom Gücü Ajansı ile bir muahede imzaladı. Bu dolaylı olarak ABD’ye “gel beni denetle” demek. ABD, Kazakistan’a kitle imha silahları ile bu silahlara ilişkin altyapıyı ortadan kaldırması için 275 milyon doların üzerinde yardım yaptı. Devam edelim; Kazakistan güvenlik güçleri ABD Milletlerarası Askeri Eğitim/Öğretim programından da fon aldı, hala alıyor. Yabancı Askeri Finansman Programı, Denizaşırı İnsani Afet ve Sivil Yardım Programı, Galler Teşebbüsü Fonu, Global Barış Operasyonları Teşebbüsü ve Ortak Kapasite Oluşturma Programı üzere projelerin tümünden yararlandırılıyor Kazakistan. Kazakistan ordusu, Bozkır Kartalı, Viking, Eager Lion ve Shanti Prayas üzere ABD tarafınca finanse edilen askeri tatbikatlara da katıldı, diğerlerine da katılıyor.
Bunun bir de ekonomik ilgiler ayağı var. Kazakistan, 2019’da iki istikametli ticarette toplam 2 milyar dolar ile ABD’nin 81. en büyük ticaret ortağı durumuna geldi. ABD firmaları, petrol, gaz dalında Kazakistan’a on milyarlarca dolar yatırım yaptı. ABD-Kazakistan İkili Yatırım Antlaşması ve İkili Vergilendirmeyi Tedbire Antlaşması sırasıyla 1994 ve 1996’dan beri yürürlüktedir. Kazakistan, 30 Kasım 2015’te Dünya Ticaret Örgütü’ne de üye olmuştu.
Toplumsal yardımlara da bakalım; ABD hükümeti Kazakistan’a ulusötesi tehditlerle (yani insan ticareti, narkotik, terörizm, kitle imha silahlarının yayılması dahil) gayrete, yargı sisteminin, kolluk kuvvetlerinin gelişmeninin desteklenmesine, sivil toplum örgütlerinin rolünün artırılması çalışmalarına para yağdırıyor.
Öteki; oburu şu, Kazakistan memleketler arası kuruluşlar aracılığıyla da ABD ile yakın dost. Malum, Kazakistan, Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Avrupa-Atlantik İştirak Kurulu üyesidir. 2017-2018 senelerında BM Güvenlik Kurulu’nda daimi olmayan bir sandalyeye de sahipti, 2010 yılında AGİT başkanlığı yaptı. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’nün (NATO) Barış için İştirak programında etkin bir katılımcıdır.
Bundan öteki ABD tesiri haricindeki Asya’da Etkileşim ve İnanç Artırıcı Tedbirler Konferansı’nı (CICA) kuran Kazakistan ayrıyeten Kolektif Güvenlik Muahedesi Örgütü (CSTO) ve Şanghay İşbirliği Örgütü (SCO) üyesidir. Kuşağı Tehlike Altında Olan Tiplerin Memleketler arası Ticaretine Ait Mukavelenin de (CITES) imzacısıdır.
ÇOKVEKTÖRLÜ DIŞ SİYASET
Madem bu biçimde güzel bağlantılar var da ABD niye bu ayaklanmaların ortasında yer alabilir olsun pekala? Yanıtlamadan evvel bir iki mevzuya daha değineyim. Kazakistan, bölgesinde orta derecelerde tesirli bir ülke. Çin ile Rusya’ya içinde sıkışmış durumda. Ancak buna karşın dış siyasetinde inanılmaz istikrarcı, haliyle de başarılı. Bu başarısı hayli vektörlü diplomasiye dayanıyor. Nedir bu hayli vektörlü diplomasi? En açık tabirle “pragmatik, ideolojik olmayan bir temele dayalı bir çerçeve aracılığıyla dış alakaları geliştirme politikası”. Yani, bu siyaset tüm ülkelerle karşılıklı fayda sağlayan işbirliğinin kurulması, geliştirilmesi aslına dayanıyor. Bu çerçevede Kazakistan AB ile de düzgün bağlantılara sahip. AB Kazakistan’daki en büyük yabancı yatırımcı durumunda.
ABD’NİN KAZAKİSTAN’DAKİ MAKSADI RUSYA DEĞİL ÇİN
Bu siyaset doğrultusunda Rusya’yla da bağlantıları – ufak tefek sürtüşmelere karşın – esasen düzgün fakat bağımsızlığını kollayan bir ilgi bu. Kazakistan’ın Çin’le de bağları güzel. 2018 itibariyle, Çin, Kazakistan’ın en büyük ikinci ticaret ortağı, beraberinde en büyük ticari kredi deposudur. 2017 yılına kadar Çin, Kazakistan petrol sanayisine, madencilik, ulaşım, tarım dallarına yaklaşık 30 milyar ABD Doları yatırım yaptı. Kazakistan Çin’in büyük projesi ‘Kuşak ve Yol Teşebbüsü’nün de kıymetli bir partneri. ötürüsıyla Çin, demiryolu iyileştirmeleri, Hazar Denizi’nden iki ülke içindeki sona uzanan bir otoyol dahil olmak üzere Kazakistan’daki altyapı geliştirmelerine de yatırım yaptı. Fakat tüm bunlara karşın o istikrarcı dediğim lakin sonları muhakkak siyasetinin bir gereği olarak Kazakistan hükümeti Çin’in ülkede toprak sahipliğini kısıtlamayı sürdürüyor. Çin vatandaşlarına turist vizesi de vermiyor. Çin’le iştirakini sürdürmekten yana, sürdürecek de.
Soruya dönelim; ABD’nin Kazakistan’la, mevcut hükümetle de natürel, ortası yeterliyse, bu ayaklanmaları destekliyor olabilir mi? Olabilir. Zira, yüzde yüz ABD yanlısı bir Kazak idaresi olsa bile ABD bu ayaklanmaları dayanaklar. Yüzde yüz ABD yanlısı bir Kazak idaresi ABD’nin fazlaca istiyormuş üzere yaptığı “istikrarı” sağlasa bile bu ABD’nin umurunda değil. ABD’nin Çin ile Rusya’yı 21. yüzyılda iki ana düşman olarak ilan ettiğini anımsayalım. Problem budur.
Lakin bilhassa Çin’in bölgedeki yükselişinin ABD ile ortaklarının tüm dikkatini buraya çektiğini de vurgulayalım. Şu anda Kazakistan’da Rusya’dan epey Çin tesirli. ötürüsıyla Kazakistan’da istikrar ABD’nin en istemediği durum. ABD uzun yıllardır amacına aldığı ülkelerde Kaos Planı’nı devreye sokuyor. Kazakistan’da yaşanan halk isyanı da külliyen değilse de muhtemelen bu planı işletme fırsatı yaratmış olabilir ABD’ye. Kazakistan’daki bir kaos, Çin’in bu ülkeye yatırımlarını olumsuz tesirler, “Kuşak ve Yol” teşebbüsünü de baltalar. Bu Kazakistan’daki istikrasızlığın, kaosun niye ABD ile öbür emperyal güçlerin işine yaradığını gösterir. Bu ayaklanmaları başlatmış değiller lakin yararlanma fırsatını kaçırmazlar.
Bu niçinle Çin’in Kazakistan hükümetinin yanında yer alması anlaşılabilir. ABD ile “fazlaca sıkı” bağları olan Kazakistan’a Rusya niye takviye veriyor pekala? Şimdilerde unutulan ya da “bastırılmış” sanılan İslamcı hareketlerin varlığı birinci değilse de en kıymetli niye. İkincisi, Kazakistan nüfusunun yüzde 20’sini oluşturan Rus nüfusun, ülkedeki muhtemel bir “Turuncu Devrim”den en epey ziyan gorecek kesim olması. Zira Kazakistan hükümeti, ülkedeki Rus nüfusu Kazaklaştırma siyaseti sürdürüyor uzun müddettir, Rusça’nın yasaklanmasına çalışması en azından kullanmasının azaltılması uğraşlarını anımsayalım. Mevcut haliyle, ABD ile bağlarındaki sıkılığına karşın Rusya’yla “dengeli” olan münasebete Moskova bu niçinle “razı” durumda.
RUS KOMÜNİSTLERİ GERÇEK BAKIYOR
Artık; gelir adaletsizliğinden, yoksulluktan, baskıdan bunalan halkın patlamasına “dış güçler”, “ABD parmağı” diyerek sırt çevirmek yerine, bu uğursuz merkezlerin rolünü elbette unutmayarak bakmak lazım yaşananlara. Ben bu biçimde düşünüyorum lakin yalnızca ben değilim bu biçimde düşünen. Sorunu olağan olarak benden daha düzgün bilen Rus komünistleri de bu biçimde diyor. Rusya Federasyonu Komünist Partisi Merkez Komitesi Üyesi, bununla birlikte Rusya Meclisi Lider Yardımcısı, Rusya Dış İlgiler Komitesi Üyesi Dmitriy Novikov “birikmiş toplumsal ve ekonomik problemler Kazakistan’da protestolara yol açtı. Yüzeyin altında olgunlaşan badireler bugün patlak verdi” tespitini yapıyor. daha sonrasında ise söylemiş oldukleri şunlar: “Bunlar Batı tarafınca kullanılabilir. Unutmayalım Kazakistan vatandaşları sosyo-ekonomik haklarına yönelik ataklara reaksiyon gösterdi. Bu bir gerçek”. Novikov’un şu kelamları de çok çarpıcı: “Çoğu eski Sovyet ülkesinde sosyo-ekonomik siyasetlerin gözden geçirilmesi gerekiyor”.
Sonuç olarak; emperyal fırsatçılığı, bozgunculuğu elbette ıskalamadan, halkın taleplerini bakılırsaceğiz, görmeliyiz. Olayların ardında “ABD, dış güçler, batılılar” var diyerek, bir halkın hak arama hengamesine karşıt düşme tehlikesinden kaçınılmalıdır olağan olarak.
Benim açımdan sorunun asıl sebebi bu ülkelerin “sosyalist iktisat modelinden vazgeçerek, kapitalist sisteme uyma” talihsizliğidir. Bu kargaşayı, ayaklanmayı daha fazlaca yaşayacak eski sosyalist ülkeler.
goreceğiz.