Yeme davranışı hayat uzunluğu devam eden ve yıllar ortasında gelişip ve farklılaşabilen bir davranıştır. Ömür uzunluğu gelişen yeme davranışlarımızı etkileyen en değerli faktörlerden biri değişen his durumlarıdır. Yemek yemenin bireylere verdiği haz duygusu çok beslenmeye yahut yeme bozukluklarına niçiniyet verebilir.
Bireyin ortasında bulunduğu ruhsal durum yeme alışkanlıklarını ve/veya yük denetimini etkileyebilmesi sebebiyle, göz gerisi edilmemesi gereken bir faktördür. Bilişsel kısıtlama bireylerin yeme davranışını ve beden yükünü olumsuz istikamette etkileyebilir, günlük hayatta karşılaşılan gerilimle başa çıkılamadığında ve/veya uzun mühlet kısıtlayıcı diyetler uygulandığında yanlış beslenme alışkanlıkları ortaya çıkabilmektedir.
Sağlıklı yeme tavır ve davranışlarının kazanılmasında ve denetiminde sezgisel yeme ve yeme farkındalığının oluşturulması, beden yükü denetiminde ve yeme bozukluklarında tedavinin aktifliğinin arttırılmasında kıymetli rolü oynayabilmektedir.
Sezgisel yeme kavramı neyi söz eder?
Sezgisel yeme vücudumuzun verdiği bildirilere dikkat ederek, fizikî ve duygusal gereksinimlerinizi karşılayacağınız bir yeme davranışı olarak tanımlanmaktadır. Sezgisel yeme içsel bir keşif yolcuğudur ve vücudu tanımayı sağlamaktadır. Açlık ve tokluk sinyallerini dinleyerek bu sinyallere yanıt vermeyi ve onurlandırmayı içerir. Beslenme ve besinlerle ilgili temelde 10 prensibi içerir. Bu prensipler;
Öncelikle sezgisel yemenin beden tartısı (kilo) kaybı vaat eden bir uygulama olmadığının altını çizmekte yarar var. Sezgisel yemede besinlerle ve vücutla daha sağlıklı bir bağlantı kurmaya yardımcı olmak amaçlanmaktadır. Bu alakanın kararı olarak kilo kaybı gerçekleşme ihtimali vardır lakin maksat kilo kaybetmek değildir. Kilo kaybına odaklanmanın seçim yapma hünerlerine ziyan vereceği ve odağı içsel bilgelik yerine dış görünüşe kaydıracağı belirtilmektedir. Bu niçinle sezgisel beslenmede odak asla kilo kaybı olmamalıdır.
Sezgisel yemenin birinci prensibi diyet zihniyetini büsbütün reddetmektir. Bildiğiniz ve bilmediğiniz tüm diyetleri unutmanız sezgisel beslenmede birinci adımdır.
İkinci prensip açlığı onurlandırmaktır. Açlığınızın farkında olmanız, açlığı inkar etmemeniz gerekir. Diyet yapan bireylerde aç kalmak ve açlığı inkar etmek çoğunlukla rastlanan bir durumdur. Fakat uzun vadeli açlıklar bireyleri hem bedensel birebir vakitte zihinsel olarak zorlamaktadır ve çoklukla fazla yemek ile sonuçlanır. Bu niçinle sezgisel beslenmede “biyolojik açlık” sinyallerini tanımak ve bu sinyalleri kıymetlendirerek açlığı onurlandırmak öğrenilir.
Yiyeceklerle barışmak sezgisel beslenmenin üçüncü prensibidir. Belli yiyecekleri yasaklamak yeme nizamıyla barışmanın önünde manidir ve çok yemeyi tetikleyebilir. Mahrumluk, besinlerle ilgili obsesif (takıntılı) fikirlere ve daha sonrasında çok yemeye sebep olabilir. Bu sebeple sezgisel yeme; açlık ve tokluk sinyallerini dinleyerek istediğiniz besini yiyebileceğiniz bir barışma süreci içerir.
Yiyecek polisline karşı çıkmak, besinlerle savaşan iç sesi susturacağınız ve besinlerle ilgili kurallarınızı yıkacağınız bir müddetçtir.
Tokluğu hissetmek; beden sinyallerini dinlemek ve açlık-tokluk seviyesinin farkında olmak ile ilgilidir. Tokluğu hissetmek ismine yapılabilecek esas aktiviteler; yemek yerken dikkat dağıtıcı ögelerden uzak durmak ve yemeği yavaş bir biçimde tadını çıkararak yemeyi öğrenmektir. Yediğiniz yemeğin ortasındaki farklı lezzetleri, aromaları hissetmek yemekten alınan zevki arttıran değerli bir faktördür. Dikkat dağınıkken yemek, yemek yerken diğer şeylerle meşgul hem yeme zevkini azaltmakta tıpkı vakitte daha fazla yemeye sebep olmaktadır. Misal biçimde süratli yemek yemediğimiz de de yemeğin ortasındaki lezzetleri algılayamaz ve tokluk sinyallerini daha geç hissettiğimiz için daha fazla yemek yeriz.
Tatmin olma faktörünü keşfetmek; yemekten alınan zevk ve tatmin hissini hissetmektir. Bu tecrübe sağlandığında doymak için daha az besin tüketileceği ve ruhsal güzellik halinin artacağı savunulmaktadır.
Duygularla yiyecekleri kullanmadan baş etmek; elbet ki hislerle yemek içinde bir bağ vardır lakin yemek bu hisleri güzelleştirmeyecek ve sorunlara bir tahlil yolu bulmayacaktır. Bilakis duygusal açlık sebebiyle yediğiniz besinler uzun vadede kendinizi daha berbat hissetmenize niye olacaktır. Bu niçinle hisleri ve ruhu beslenmek, dikkati dağıtmak ve sıkıntıları çözmek için yiyecek haricinde diğer yolların da olduğu bilinmeli ve bireye mahsus yol bulunmalıdır.
Bedeninize hürmet duyun; bedene hürmet duymak, onun temel gereksinimlerini karşılamak, değer vermek ve nazik davranmaktır. Vücut halinizi yargılamadan kabul edin ve gurur duyun. Vücudunuzun biçimi konusunda eleştirel değil yapan olun. Unutmayın ki vücudumuz hayatımızı geçirdiğimiz yuvamızdır.
Egzersiz yapın değişimi hissedin; egzersizin kalori yakma tesirini unutarak yalnızca hareket etmenin keyfine odaklanın. Sevdiğiniz antrenmanları bulun ve ömrünüz bir kesimi haline getirin.
Sağlığınızı onurlandırın-hafifçe beslenin; sağlıklı olmak için kusursuz bir beslenme programına gereksiniminiz yok. Değerli olan eksiksiz olmak değil ilerlemektir. Besleyici yiyecekleri hayatınıza dahil etmek ve besleyici yiyecekler ile eğlenceli yiyecekler içinde bir istikrar kurmayı öğrenmek değerlidir.
Sezgisel beslenme, bu 10 prensip etrafında şekillenmiştir lakin bunlar kural değildir. Sezgisel beslenme sürecinin katı değil esnek bir müddetç olduğunun farkında olunmalıdır.
Yeme farkındalığı kavramı neyi tabir eder?
Yeme farkındalığı; “ne yenildiğinden çok, nasıl ve niye yeme davranışı oluştuğunu fark ederek, fizikî açlık tokluk kavramını içselleştirip his ve fikirlerin etkisinin farkında olarak, çevresel etmenlerden etkilenmeden, besin seçimlerini yargılamadan o anda tüketilecek olan besine odaklanarak yeme” olarak tanımlanmaktadır. Bu tarif biraz baş karıştırıcı gelebilir, daha sıradan bir söz ile yeme farkındalığı; tüketilen besine odaklanarak yemek yeme davranışını gerçekleştirme olarak özetlenebilir.
Yeme farkındalığı; alışkanlıklara, içsel reaksiyonlara, his ve kanılara odaklanılan, klasik diyet yaklaşımlarından farklı umut verici alternatif bir yaklaşım olarak ortaya çıkmıştır. Hisler da dahil olmak üzere, tüm zihinsel faaliyetlerin algılandığı, fakat yargılanmadığı bir niyet biçimidir. Farkındalık temelli müdahaleler; niyet ve hisleri kıymetlendirmek ve değiştirmek yerine, gözlemlemeyi temel almaktadır. Yeme farkındalığı, beslenmeyle alakalı hislerin ve alışkanlıkların yargılanmadan farkına varılmasını sağlamaktadır.
Sezgisel yeme ve yeme farkındalığı kavramları içindeki farklılıklar nelerdir?
Fizyolojik açlık, duyusal açlık ve duygusal açlık
Hem sezgisel yemede tıpkı vakitte yeme farkındalığında fizyolojik açlık belirtilerini yanlışsız değerlendirip besin alımını bu açlık tipine göre gerçekleştirmeyi öğreniriz. Lakin tek açlık çeşidi fizyolojik açlık değildir. Duyusal ve duygusal açlık besin alımını ehemmiyeti derecede etkileyen açlık tipleridir. Bu niçinle fizyolojik açlık ile duyusal ve duygusal açlık içindeki farkları bilmek değerlidir.
Fizyolojik açlık; (biyolojik açlık ya da homeostatik açlık olarak da isimlendirilir) gerçek açlığı tanımlamak için kullanılır. Bedenimizin muhtaçlığı olduğu enerjiyi almasını sağlayan açlık çeşididir.
Duyusal açlık (hedonik açlık olarak da isimlendirilir) ise; gereksinim haricinde haz almak için, canımız istediği için yemek yeme davranışını tanımlamakta kullanılır. Duyu organlarımızla algıladığımız besinleri fizyolojik olarak aç olmasak dahi tüketmemiz duyusal beslenmeyi açıklar. Bilhassa besini görme ve koklama üzere duyusal durumlar besin tüketimini arttırabilen esas faktörlerdir.
Duygusal açlık, olumsuz hislerle başa çıkmak ismine besin tüketimini tabir eder. Duygusal yemede ekseriyetle yüksek güç, yüksek karbonhidrat yahut yüksek yağ içeren besinler tüketilir. Olumsuz hislerle baş etme düzeneği olarak yemek kullanıldığında, bu durum alışkanlık haline gelmekte ve yeme davranışı otomatikleşmektedir.
Sezgisel yeme ve yeme farkındalığını kullanmak, gerçek açlığı tanımamızı sağlar ve hislerden bağımsız olarak besin tüketimi gerçekleştirmemize yardımcı olur. Bu sayede daha hakikat besin tercihleri yapılabilir ve sıhhatin güzelleştirilmesine yardımcı olunabilir.
Sezgisel yeme ve yeme farkındalığının beden tartısı ile münasebeti
Obezite tedavisinde uygulanan beslenme programlarında ekseriyetle kalori kısıtlaması yapılarak tartı kaybı sağlanmaktadır. Lakin tartı kaybı daha sonrası birinci 1 yılda, kaybedilen yükün yaklaşık yarısı geri kazanılmakta ve genelde bireylerin %80’i 3-5 yıl ortasında başlangıçtaki beden yüküne geri dönmekte, hatta başlangıç yükünün da üzerine çıkabilmektedir. Bu sebeple, klâsik diyet yaklaşımlarına alternatif olabilecek müdahalelere muhtaçlık duyulmaktadır.
Farkındalık temelli davranış eğitimlerinin ve yeme farkındalığı müdahalelerinin yük kaybı tedavilerine dahil edilmesi beden tartısı kaybının uzun mühlet korunmasına yardımcı olabilir.Forman ve arkadaşları (2013) yaptığı bir çalışmada, farkındalık temelli davranış terapisini, standart tedaviyle (sağlıklı beslenme ve fizikî aktivite tekliflerini içeren yük kaybı protokolü) karşılaştırmış ve farkındalık eğitimi alanların yük kaybının daha yüksek olduğunu bulmuşlardır. Ayrıyeten altı ay daha sonrasında, kaybettikleri tartısı müdafaaya devam eden iştirakçilerinin oranının farkındalık eğitimi alan kümeden daha yüksek olduğu bulunmuştur.Sezgisel yeme ve yeme farkındalığının beden yükü kaybı ile ilgisini araştıran çalışmaların incelendiği bir derleme çalışmasında, fazla kilolu/obez bireylerle yapılan 16 çalışmanın 8’inde sezgisel yeme/ yeme farkındalığı yaklaşımının kilo kaybı sağladığı bulunmuştur (Warren JM ve ark. 2017). Van Dyke ve Drinkwater (2014) ise, sezgisel beslenme ile bağlı literatürdeki çalışmaları değerlendirilmiş ve sezgisel yeme uygulamasının tartı kaybından fazla muhafaza üzerinde olumlu tesirleri olabileceğini vurgulamışlardır. Mantzios ve arkadaşları (2015), beden tartısı kaybı programlarına farkındalık eğitiminin dahil edilmesinin, klasik diyet yaklaşımından yahut sadece farkındalık eğitiminden daha tesirli olduğunu belirlemişlerdir.
Sezgisel yeme ve yeme farkındalığının besin seçimleri üzerine etkisi
Sezgisel yeme ve yeme farkındalığının besin seçimleri üzerine tesirini araştıran çalışmaların kimileri bu uygulamaların olumlu tesiri olduğunu bulurken, birtakım çalışmalar ise rastgele bir manalı tesir bulamamıştır. Grider ve arkadaşları 2020 yılında yaptıkları ve 13 çalışmanın dahil edildiği sistematik derleme çalışmasında sezgisel yeme ve yeme farkındalığının güç alımı ve diyet kalitesi üzerine olumlu tesirini gösteren hayli az ispat olduğunu belirtmişlerdir.
Sezgisel yeme ve yeme farkındalığının ruhsal bağlantıları
Sezgisel yemenin, fazla kilolu bireylerde beden yükünün azaltılmasında tesirli olmasa dahi, bilhassa bayanlarda daha olumlu bir vücut imajı ve daha düşük depresyon düzeyleri üzere ruhsal sıhhat göstergeleri ile olumlu istikamette ile alakalı olduğu savunulmaktadır. Bu hususta yapılan çalışmalar da bu hipotezi takviyeler niteliktedir.
Linardon ve arkadaşlarının (2021) yaptığı bir meta-analiz çalışmasında sezgisel yemenin; yeme kısıtlaması, duygusal yeme, duyusal yeme ile aksi bağlantılı olduğu ve vücut imajını olumlu istikamette etkilediği bulunmuştur. Zervos ve arkadaşları (2022); 8 haftalık yeme farkındalığı eğitiminin, bireylerin farkındalık seviyelerinin artmasına katkı sağladığı, öz şefkati arttırdığı, anksiyete semptomlarını azalttığı ve çok yeme semptomlarının azaltılmasına katkı sağladığını bulmuşlardır.
Sonuç olarak…
Sezgisel yeme yahut yeme farkındalığı eğitimlerinin diyet programlarına dahil edilmesi üzere uygulamalar sıhhatin iyileştirmesinde klasik diyet yaklaşımlarına bakılırsa daha fonksiyonel olabilir ve uzun müddetli davranış değişikliklerinin oluşturulmasına takviye olabilir. Lakin şunu da belirtmek gerekir ki yaklaşımlar ferdi olmalıdır. Nasıl ki klasik diyet programı her bireye uymuyor ise, bu stil farkındalık uygulamaları da herkeste fonksiyonel olmayabilir. Lakin alternatif bir müdahale olarak değerlendirmeye alınması önerilebilir.
Ayrıca bu farkındalık müdahalelerinde multidisipliner çalışma değerlidir. Sağlıklı beslenmeyi öğretebilmek ismine bir diyetisyenin ve farkındalık yaklaşımlarının öğretilmesi ismine bir psikoloğun takımda yer alması gerekmektedir.
Bireyin ortasında bulunduğu ruhsal durum yeme alışkanlıklarını ve/veya yük denetimini etkileyebilmesi sebebiyle, göz gerisi edilmemesi gereken bir faktördür. Bilişsel kısıtlama bireylerin yeme davranışını ve beden yükünü olumsuz istikamette etkileyebilir, günlük hayatta karşılaşılan gerilimle başa çıkılamadığında ve/veya uzun mühlet kısıtlayıcı diyetler uygulandığında yanlış beslenme alışkanlıkları ortaya çıkabilmektedir.
Sağlıklı yeme tavır ve davranışlarının kazanılmasında ve denetiminde sezgisel yeme ve yeme farkındalığının oluşturulması, beden yükü denetiminde ve yeme bozukluklarında tedavinin aktifliğinin arttırılmasında kıymetli rolü oynayabilmektedir.
Sezgisel yeme kavramı neyi söz eder?
Sezgisel yeme vücudumuzun verdiği bildirilere dikkat ederek, fizikî ve duygusal gereksinimlerinizi karşılayacağınız bir yeme davranışı olarak tanımlanmaktadır. Sezgisel yeme içsel bir keşif yolcuğudur ve vücudu tanımayı sağlamaktadır. Açlık ve tokluk sinyallerini dinleyerek bu sinyallere yanıt vermeyi ve onurlandırmayı içerir. Beslenme ve besinlerle ilgili temelde 10 prensibi içerir. Bu prensipler;
- Diyet zihniyetini reddedin
- Açlığınızı onurlandırın
- Besinlerle barışın
- Besin polisine karşı çıkın
- Tokluğunuzu hissedin
- Tatmin olma faktörünü keşfedin
- Duygularınızla yiyecekleri kullanmadan baş edin
- Bedeninize hürmet duyun
- Egzersiz yapın- farkı hissedin
- Sağlığınızı onurlandırın-hafifçe beslenin
Öncelikle sezgisel yemenin beden tartısı (kilo) kaybı vaat eden bir uygulama olmadığının altını çizmekte yarar var. Sezgisel yemede besinlerle ve vücutla daha sağlıklı bir bağlantı kurmaya yardımcı olmak amaçlanmaktadır. Bu alakanın kararı olarak kilo kaybı gerçekleşme ihtimali vardır lakin maksat kilo kaybetmek değildir. Kilo kaybına odaklanmanın seçim yapma hünerlerine ziyan vereceği ve odağı içsel bilgelik yerine dış görünüşe kaydıracağı belirtilmektedir. Bu niçinle sezgisel beslenmede odak asla kilo kaybı olmamalıdır.
Sezgisel yemenin birinci prensibi diyet zihniyetini büsbütün reddetmektir. Bildiğiniz ve bilmediğiniz tüm diyetleri unutmanız sezgisel beslenmede birinci adımdır.
İkinci prensip açlığı onurlandırmaktır. Açlığınızın farkında olmanız, açlığı inkar etmemeniz gerekir. Diyet yapan bireylerde aç kalmak ve açlığı inkar etmek çoğunlukla rastlanan bir durumdur. Fakat uzun vadeli açlıklar bireyleri hem bedensel birebir vakitte zihinsel olarak zorlamaktadır ve çoklukla fazla yemek ile sonuçlanır. Bu niçinle sezgisel beslenmede “biyolojik açlık” sinyallerini tanımak ve bu sinyalleri kıymetlendirerek açlığı onurlandırmak öğrenilir.
Yiyeceklerle barışmak sezgisel beslenmenin üçüncü prensibidir. Belli yiyecekleri yasaklamak yeme nizamıyla barışmanın önünde manidir ve çok yemeyi tetikleyebilir. Mahrumluk, besinlerle ilgili obsesif (takıntılı) fikirlere ve daha sonrasında çok yemeye sebep olabilir. Bu sebeple sezgisel yeme; açlık ve tokluk sinyallerini dinleyerek istediğiniz besini yiyebileceğiniz bir barışma süreci içerir.
Yiyecek polisline karşı çıkmak, besinlerle savaşan iç sesi susturacağınız ve besinlerle ilgili kurallarınızı yıkacağınız bir müddetçtir.
Tokluğu hissetmek; beden sinyallerini dinlemek ve açlık-tokluk seviyesinin farkında olmak ile ilgilidir. Tokluğu hissetmek ismine yapılabilecek esas aktiviteler; yemek yerken dikkat dağıtıcı ögelerden uzak durmak ve yemeği yavaş bir biçimde tadını çıkararak yemeyi öğrenmektir. Yediğiniz yemeğin ortasındaki farklı lezzetleri, aromaları hissetmek yemekten alınan zevki arttıran değerli bir faktördür. Dikkat dağınıkken yemek, yemek yerken diğer şeylerle meşgul hem yeme zevkini azaltmakta tıpkı vakitte daha fazla yemeye sebep olmaktadır. Misal biçimde süratli yemek yemediğimiz de de yemeğin ortasındaki lezzetleri algılayamaz ve tokluk sinyallerini daha geç hissettiğimiz için daha fazla yemek yeriz.
Tatmin olma faktörünü keşfetmek; yemekten alınan zevk ve tatmin hissini hissetmektir. Bu tecrübe sağlandığında doymak için daha az besin tüketileceği ve ruhsal güzellik halinin artacağı savunulmaktadır.
Duygularla yiyecekleri kullanmadan baş etmek; elbet ki hislerle yemek içinde bir bağ vardır lakin yemek bu hisleri güzelleştirmeyecek ve sorunlara bir tahlil yolu bulmayacaktır. Bilakis duygusal açlık sebebiyle yediğiniz besinler uzun vadede kendinizi daha berbat hissetmenize niye olacaktır. Bu niçinle hisleri ve ruhu beslenmek, dikkati dağıtmak ve sıkıntıları çözmek için yiyecek haricinde diğer yolların da olduğu bilinmeli ve bireye mahsus yol bulunmalıdır.
Bedeninize hürmet duyun; bedene hürmet duymak, onun temel gereksinimlerini karşılamak, değer vermek ve nazik davranmaktır. Vücut halinizi yargılamadan kabul edin ve gurur duyun. Vücudunuzun biçimi konusunda eleştirel değil yapan olun. Unutmayın ki vücudumuz hayatımızı geçirdiğimiz yuvamızdır.
Egzersiz yapın değişimi hissedin; egzersizin kalori yakma tesirini unutarak yalnızca hareket etmenin keyfine odaklanın. Sevdiğiniz antrenmanları bulun ve ömrünüz bir kesimi haline getirin.
Sağlığınızı onurlandırın-hafifçe beslenin; sağlıklı olmak için kusursuz bir beslenme programına gereksiniminiz yok. Değerli olan eksiksiz olmak değil ilerlemektir. Besleyici yiyecekleri hayatınıza dahil etmek ve besleyici yiyecekler ile eğlenceli yiyecekler içinde bir istikrar kurmayı öğrenmek değerlidir.
Sezgisel beslenme, bu 10 prensip etrafında şekillenmiştir lakin bunlar kural değildir. Sezgisel beslenme sürecinin katı değil esnek bir müddetç olduğunun farkında olunmalıdır.
Yeme farkındalığı kavramı neyi tabir eder?
Yeme farkındalığı; “ne yenildiğinden çok, nasıl ve niye yeme davranışı oluştuğunu fark ederek, fizikî açlık tokluk kavramını içselleştirip his ve fikirlerin etkisinin farkında olarak, çevresel etmenlerden etkilenmeden, besin seçimlerini yargılamadan o anda tüketilecek olan besine odaklanarak yeme” olarak tanımlanmaktadır. Bu tarif biraz baş karıştırıcı gelebilir, daha sıradan bir söz ile yeme farkındalığı; tüketilen besine odaklanarak yemek yeme davranışını gerçekleştirme olarak özetlenebilir.
Yeme farkındalığı; alışkanlıklara, içsel reaksiyonlara, his ve kanılara odaklanılan, klasik diyet yaklaşımlarından farklı umut verici alternatif bir yaklaşım olarak ortaya çıkmıştır. Hisler da dahil olmak üzere, tüm zihinsel faaliyetlerin algılandığı, fakat yargılanmadığı bir niyet biçimidir. Farkındalık temelli müdahaleler; niyet ve hisleri kıymetlendirmek ve değiştirmek yerine, gözlemlemeyi temel almaktadır. Yeme farkındalığı, beslenmeyle alakalı hislerin ve alışkanlıkların yargılanmadan farkına varılmasını sağlamaktadır.
Sezgisel yeme ve yeme farkındalığı kavramları içindeki farklılıklar nelerdir?
| SEZGİSEL YEME | YEME FARKINDALIĞI |
|
|
Fizyolojik açlık, duyusal açlık ve duygusal açlık
Hem sezgisel yemede tıpkı vakitte yeme farkındalığında fizyolojik açlık belirtilerini yanlışsız değerlendirip besin alımını bu açlık tipine göre gerçekleştirmeyi öğreniriz. Lakin tek açlık çeşidi fizyolojik açlık değildir. Duyusal ve duygusal açlık besin alımını ehemmiyeti derecede etkileyen açlık tipleridir. Bu niçinle fizyolojik açlık ile duyusal ve duygusal açlık içindeki farkları bilmek değerlidir.
Fizyolojik açlık; (biyolojik açlık ya da homeostatik açlık olarak da isimlendirilir) gerçek açlığı tanımlamak için kullanılır. Bedenimizin muhtaçlığı olduğu enerjiyi almasını sağlayan açlık çeşididir.
Duyusal açlık (hedonik açlık olarak da isimlendirilir) ise; gereksinim haricinde haz almak için, canımız istediği için yemek yeme davranışını tanımlamakta kullanılır. Duyu organlarımızla algıladığımız besinleri fizyolojik olarak aç olmasak dahi tüketmemiz duyusal beslenmeyi açıklar. Bilhassa besini görme ve koklama üzere duyusal durumlar besin tüketimini arttırabilen esas faktörlerdir.
Duygusal açlık, olumsuz hislerle başa çıkmak ismine besin tüketimini tabir eder. Duygusal yemede ekseriyetle yüksek güç, yüksek karbonhidrat yahut yüksek yağ içeren besinler tüketilir. Olumsuz hislerle baş etme düzeneği olarak yemek kullanıldığında, bu durum alışkanlık haline gelmekte ve yeme davranışı otomatikleşmektedir.
Sezgisel yeme ve yeme farkındalığını kullanmak, gerçek açlığı tanımamızı sağlar ve hislerden bağımsız olarak besin tüketimi gerçekleştirmemize yardımcı olur. Bu sayede daha hakikat besin tercihleri yapılabilir ve sıhhatin güzelleştirilmesine yardımcı olunabilir.
| Fizyolojik Açlık | Duyusal/ Duygusal Açlık |
| Yavaş yavaş ortaya çıkar Bütün besinler tüketilebilir Genelde mide odaklıdır Fiziksel gereksinimlere bağlıdır Seçim yapmaya vakit tanır Yeme davranışını fark ederiz Doyunca dururuz Yemenin gereksinim olduğunun farkında oluruz | Birden teğe ortaya çıkar Belirli besinler tüketilir Genelde his ve duyu odaklıdır Duygusal gereksinimlere bağladır Otomatik besin tüketimine yol açar Yeme davranışını fark edemeyiz Tıkınana kadar yeriz Yedikten daha sonra suçluluk hissi olur |
Sezgisel yeme ve yeme farkındalığının beden tartısı ile münasebeti
Obezite tedavisinde uygulanan beslenme programlarında ekseriyetle kalori kısıtlaması yapılarak tartı kaybı sağlanmaktadır. Lakin tartı kaybı daha sonrası birinci 1 yılda, kaybedilen yükün yaklaşık yarısı geri kazanılmakta ve genelde bireylerin %80’i 3-5 yıl ortasında başlangıçtaki beden yüküne geri dönmekte, hatta başlangıç yükünün da üzerine çıkabilmektedir. Bu sebeple, klâsik diyet yaklaşımlarına alternatif olabilecek müdahalelere muhtaçlık duyulmaktadır.
Farkındalık temelli davranış eğitimlerinin ve yeme farkındalığı müdahalelerinin yük kaybı tedavilerine dahil edilmesi beden tartısı kaybının uzun mühlet korunmasına yardımcı olabilir.Forman ve arkadaşları (2013) yaptığı bir çalışmada, farkındalık temelli davranış terapisini, standart tedaviyle (sağlıklı beslenme ve fizikî aktivite tekliflerini içeren yük kaybı protokolü) karşılaştırmış ve farkındalık eğitimi alanların yük kaybının daha yüksek olduğunu bulmuşlardır. Ayrıyeten altı ay daha sonrasında, kaybettikleri tartısı müdafaaya devam eden iştirakçilerinin oranının farkındalık eğitimi alan kümeden daha yüksek olduğu bulunmuştur.Sezgisel yeme ve yeme farkındalığının beden yükü kaybı ile ilgisini araştıran çalışmaların incelendiği bir derleme çalışmasında, fazla kilolu/obez bireylerle yapılan 16 çalışmanın 8’inde sezgisel yeme/ yeme farkındalığı yaklaşımının kilo kaybı sağladığı bulunmuştur (Warren JM ve ark. 2017). Van Dyke ve Drinkwater (2014) ise, sezgisel beslenme ile bağlı literatürdeki çalışmaları değerlendirilmiş ve sezgisel yeme uygulamasının tartı kaybından fazla muhafaza üzerinde olumlu tesirleri olabileceğini vurgulamışlardır. Mantzios ve arkadaşları (2015), beden tartısı kaybı programlarına farkındalık eğitiminin dahil edilmesinin, klasik diyet yaklaşımından yahut sadece farkındalık eğitiminden daha tesirli olduğunu belirlemişlerdir.
Sezgisel yeme ve yeme farkındalığının besin seçimleri üzerine etkisi
Sezgisel yeme ve yeme farkındalığının besin seçimleri üzerine tesirini araştıran çalışmaların kimileri bu uygulamaların olumlu tesiri olduğunu bulurken, birtakım çalışmalar ise rastgele bir manalı tesir bulamamıştır. Grider ve arkadaşları 2020 yılında yaptıkları ve 13 çalışmanın dahil edildiği sistematik derleme çalışmasında sezgisel yeme ve yeme farkındalığının güç alımı ve diyet kalitesi üzerine olumlu tesirini gösteren hayli az ispat olduğunu belirtmişlerdir.
Sezgisel yeme ve yeme farkındalığının ruhsal bağlantıları
Sezgisel yemenin, fazla kilolu bireylerde beden yükünün azaltılmasında tesirli olmasa dahi, bilhassa bayanlarda daha olumlu bir vücut imajı ve daha düşük depresyon düzeyleri üzere ruhsal sıhhat göstergeleri ile olumlu istikamette ile alakalı olduğu savunulmaktadır. Bu hususta yapılan çalışmalar da bu hipotezi takviyeler niteliktedir.
Linardon ve arkadaşlarının (2021) yaptığı bir meta-analiz çalışmasında sezgisel yemenin; yeme kısıtlaması, duygusal yeme, duyusal yeme ile aksi bağlantılı olduğu ve vücut imajını olumlu istikamette etkilediği bulunmuştur. Zervos ve arkadaşları (2022); 8 haftalık yeme farkındalığı eğitiminin, bireylerin farkındalık seviyelerinin artmasına katkı sağladığı, öz şefkati arttırdığı, anksiyete semptomlarını azalttığı ve çok yeme semptomlarının azaltılmasına katkı sağladığını bulmuşlardır.
Sonuç olarak…
Sezgisel yeme yahut yeme farkındalığı eğitimlerinin diyet programlarına dahil edilmesi üzere uygulamalar sıhhatin iyileştirmesinde klasik diyet yaklaşımlarına bakılırsa daha fonksiyonel olabilir ve uzun müddetli davranış değişikliklerinin oluşturulmasına takviye olabilir. Lakin şunu da belirtmek gerekir ki yaklaşımlar ferdi olmalıdır. Nasıl ki klasik diyet programı her bireye uymuyor ise, bu stil farkındalık uygulamaları da herkeste fonksiyonel olmayabilir. Lakin alternatif bir müdahale olarak değerlendirmeye alınması önerilebilir.
Ayrıca bu farkındalık müdahalelerinde multidisipliner çalışma değerlidir. Sağlıklı beslenmeyi öğretebilmek ismine bir diyetisyenin ve farkındalık yaklaşımlarının öğretilmesi ismine bir psikoloğun takımda yer alması gerekmektedir.