Smug
Active member
Yaklaşık bir yıl süren ağır müzakerelerin akabinde, Azerbaycan ve Türkiye nihayet Nisan ayında sona eren gaz ticaretini yöneten 20 yıllık mukavelenin yerini alacak yeni bir mutabakat imzaladı.
Mutabakat, genelde sıkılaşan bağlarını duyurmayı seven iki devlet için olağanın haricinde, sessiz sakin bir biçimde ilan edildi. Azerbaycanlı yetkililer, iki önder içinde bir imza merasimi yerine, sadece e-posta yoluyla “geçici bir anlaşmanın” varlığını doğruladı. 20 Eylül’de Dubai’de düzenlenen bir güç konferansında konuşan Türkiye’nin güç bakan yardımcısı Alpaslan Bayraktar da yeni bir mutabakata varıldığını doğruladı, lakin detay vermedi.
Bu suskunluk, Türkiye’nin son savaşta Ermeni güçlerine kaybettikleri toprakların birçoklarını geri alan Azerbaycan güçlerine geniş kapsamlı dayanağından daha sonra, Bakü ile Ankara içindeki ilgilerin kapsamını yansıtmıyor. Fakat, hem iki ülke içindeki ekonomik evvelar içindeki farkı, tıpkı vakitte yepyeni mukavelenin 2001 yılında Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev ve Türkiye’den Süleyman Demirel tarafınca imzalanmasından bu yana Avrupa gaz piyasalarının ne kadar değiştiğini gösterir nitelikte.
Kelam konusu kontrat, Türkiye’nin Azerbaycan’ın Şah Deniz Hazar doğalgaz alanından Gürcistan üzerinden Güney Kafkasya yahut Bakü-Tiflis-Erzurum boru çizgileriyle teslim edilerek yılda 6,6 milyar metreküp gaz ithal ettiğini gösteriyordu.
Azerbaycan Gaz Tedarik Şirketi’nin (AGSC) lideri olan petrol şirketi SOCAR ile Türkiye’nin doğalgaz ithalat şirketi Botaş içinde yenileme görüşmelerinin bir formaliteden ibaret olması bekleniyordu. Fakat görüşmeler beklenmedik biçimde yaz boyunca sürdü. Fiyat konusundaki uyuşmazlıklardan Azerbaycan’ın iç gereksinimlerini ve tüm ihracat taleplerini karşılamaya yetecek kadar gaza sahip olmadığına dair söylentileri ateşledi.
Atlantik Konseyi’nin kıdemli uzmanı bölgesel güç analisti John Roberts, ülkelerin yakın bağlarını dikkate alarak, “Azerbaycan ve Türkiye her vakit bir mutabakata varacaklar” dedi. Roberts, Eurasianet’e verdiği demeçte, “Türkiye arz çeşitliliğine kıymet veriyor ve Azerbaycan, Avrupa’ya gaz ihraç etmek için Türkiye’ye bağımlı” yorumunu yaptı.
TANAP sınırı üzerinden ikinci bir kontrat kapsamında Türkiye’nin Azerbaycan gazı ithalatı aksamadan devam ediyor. Fakat birinci mukavelenin sona ermesi, bu yaz yaşanan sıra dışı sıcak dalgası sırasında hidroelektrik barajlarındaki düşük su düzeyleri niçiniyle doğal gaz santrallerine yüklenen Türkiye’yi güç durumda bıraktı.
Muahedenin yavaş yenilenmesinin gerisindeki temel niye, Azerbaycan ve Türkiye’nin fazlaca farklı pazarlık konumlarında olmasından kaynaklanıyor.
Türkiye cephesinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve AKP kamuoyu yoklamalarında görülmemiş bir düşüş yaşıyor. Erdoğan, 2023 seçimlerine ve artan enflasyon ve düşen lira niçiniyle aslına bakarsanız huzursuz olan ve ekonomik çaba veren seçmenler için güç meblağlarını düşürmeye odaklanıyor.
Azerbaycan ise, devlet bütçesinin yüzde 60’ını finanse eden petrol ve gaz ihracatına büyük ölçüde bağımlı. Bu gelirler, ham petrol meblağlarının OPEC tarafınca uygulanan üretim kesintileri öncesinde ve pandemi tarafınca olumsuz etkilendi. Bu yüzden ülkenin GSYİH’sinin geçen yıl yüzde 4,3 oranında daralmasına niye oldu. GSYİH’nın bu yıl bir daha artması beklense de Bakü’nün elde edebileceği her türlü ihracat gelirine gereksinimi var.
Her iki taraf da detayları teyit etmese de yeni mutabakatın sırf 2024’ün sonuna kadar süreceği ve Azerbaycan’ın Türkiye’ye spot bazında faal bir biçimde gaz satacağı belirtiliyor.
Nisan ayında sona eren Azerbaycan-Türkiye kontratında olduğu gibi- milletlerarası gaz ithalat kontratları, fiyatların çoklukla ham petrol fiyatına endeksli olduğu, onlarca yıl sürecek biçimde müzakere edilmekte. Lakin, likit doğal gazın (LNG) global üretimindeki süratli artış, gazın daha epeyce ham petrol üzere satıldığı manasına geliyor. Bu uygulama, hala uzun müddetler boyunca geçerli olabilen, fakat bölgesel “merkezlerde” günlük olarak hesaplanan fiyatlar üzerinden devam eden boru sınırı kontratlarına sıçradı. Son vakit içinderda boru sınırı şebekelerinde, birkaç kaynaktan gelen gazın birden çok alıcıya satılabilmesine ve piyasa fiyatının belirlenmesine imkan tanıyan bir sistem benimseniyor.
Temmuz ayında Türkiye, Türkiye’ye taşıyan iki boru sınırı olan Güney Kafkasya ve TANAP’ta kullanılmayan “spot kapasite” Azerbaycan gazı için ihaleler açmaya başladı. Şimdiye kadar düzenlenen üç ihale, bu yıl için aylık ve çeyreklik bazda, 2022 ile 2024 ortası için ise yıllık bazda kapasite teklif etti. Bu durum da çabucak hemen ulaşılan mutabakatın yalnızca 2024’ün sonuna kadar uzandığının bir göstergesi.
Türkiye’nin kamuya ilişkin doğalgaz ithalatçısı Botaş’ın tek teklif veren taraf olarak sadece Güney Kafkasya Boru Hattı’ndaki kapasite için teklif vermesi, AGSC’nin Avrupa’ya daha fazla ihracat yapılmasına müsaade vermek için kalan TANAP kapasitesini elinde tutmak istediği manasına geliyor. Avrupa gaz fiyatlarının şu anki yüksekliği göz önüne alındığında bu ticari açıdan mantıklı bir atak.
Botaş, bugüne kadar Güney Kafkasya Doğalgaz Boru Hattı’nda bu yılın sonuna kadar günlük spot kapasitesinin yaklaşık üçte birini rezerve etti. Kelam konusu ölçü eski kontrat kapsamında yıllık bazda ithal edilen 6,6 milyar metreküpün yarısına tekabül ediyor.
Türkiye, AGSC’nin kendilerine gazı satmayı kabul etmesi durumunda Botaş’ın ithalatı artırmasına müsaade vererek, rezerve edilmemiş kapasiteyi mevcut olduğu sürece aylık ihalelerde sunmaya devam edecek.
Yıl uzunluğu süren rezervasyonlar Bakü’ye önümüzdeki üç yıl için Türkiye’ye satacağı asgarî gaz hacmini kestirme konusunda bir ölçü garanti verirken, aylık ve çeyreklik bazda devam eden ihaleler Botaş’ın ithalat hacmini gerektiğinde artırmasını sağlıyor.
Spot kapasite ihalelerinin göstermediği şey, gazın hangi fiyattan satıldığı ve yeni mutabakatın niye yalnızca üç yıl yürürlükte olduğu konusu. Satış fiyatlarıyla ilgili doğrulanmayan haberler, Ankara’nın istediği kadar olup olmadığı belgisiz olsa da, Türkiye’nin bir ölçü indirim aldığını gösteriyor. Türk güç danışmanı ve eski doğal gaz lideri Arif Aktürk Eurasianet’e verdiği demeçte, “Fiyatın, İtalya PSV hub spot fiyatına bakılırsa, gazı İtalya’ya taşıma maliyetinin çıkarılarak ve üstüne yüzde 5 ila 8’lik bir indirim eklenerek verildiğine inanıyoruz” dedi.
Lakin muahedenin süreksiz niteliği, iki ülkenin ya muahededen mutlu olmadığını ya da Ankara’nın uzun müddettir tutulmayan Nahçıvan’a boru hattı inşa etme vaatleri yahut Azerbaycan’ın demiryolu irtibatı üzere başka çözülmemiş ekonomik meselelerden kaynakladığını düşündürüyor. Ayrıca muahede, Türkiye’nin Rusya ile sona ermek üzere olan gaz mutabakatlarını yenilemesinden ve Karadeniz’de keşfettiği gazın varışından evvel, muhtemel gaz krizini önlemeyi amaçlayan süreksiz bir mutabakat olarak da yorumlanıyor. Roberts hususla ilgili, “Azerbaycan ile şu anda nispeten kısa vadeli bir muahede bile, Türkiye’ye Rusya ile öbür yeni gaz mutabakatları için devam eden müzakerelerde daha kuvvetli bir koz sağlıyor.” dedi.
Euroasianet.org
Çeviri: Cem Cetinguc
FÖŞ yazdı: Lider Erdoğan’ı HANGİ kriz emekliye sevkedecek?
Güç artırımlarında berbat haber, düzgün haber
İklim krizine ahenk sağlamayan petrol ve doğal gaz şirketlerinin 1 trilyon dolar kaybetme riski var
Mutabakat, genelde sıkılaşan bağlarını duyurmayı seven iki devlet için olağanın haricinde, sessiz sakin bir biçimde ilan edildi. Azerbaycanlı yetkililer, iki önder içinde bir imza merasimi yerine, sadece e-posta yoluyla “geçici bir anlaşmanın” varlığını doğruladı. 20 Eylül’de Dubai’de düzenlenen bir güç konferansında konuşan Türkiye’nin güç bakan yardımcısı Alpaslan Bayraktar da yeni bir mutabakata varıldığını doğruladı, lakin detay vermedi.
Bu suskunluk, Türkiye’nin son savaşta Ermeni güçlerine kaybettikleri toprakların birçoklarını geri alan Azerbaycan güçlerine geniş kapsamlı dayanağından daha sonra, Bakü ile Ankara içindeki ilgilerin kapsamını yansıtmıyor. Fakat, hem iki ülke içindeki ekonomik evvelar içindeki farkı, tıpkı vakitte yepyeni mukavelenin 2001 yılında Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev ve Türkiye’den Süleyman Demirel tarafınca imzalanmasından bu yana Avrupa gaz piyasalarının ne kadar değiştiğini gösterir nitelikte.
Kelam konusu kontrat, Türkiye’nin Azerbaycan’ın Şah Deniz Hazar doğalgaz alanından Gürcistan üzerinden Güney Kafkasya yahut Bakü-Tiflis-Erzurum boru çizgileriyle teslim edilerek yılda 6,6 milyar metreküp gaz ithal ettiğini gösteriyordu.
Azerbaycan Gaz Tedarik Şirketi’nin (AGSC) lideri olan petrol şirketi SOCAR ile Türkiye’nin doğalgaz ithalat şirketi Botaş içinde yenileme görüşmelerinin bir formaliteden ibaret olması bekleniyordu. Fakat görüşmeler beklenmedik biçimde yaz boyunca sürdü. Fiyat konusundaki uyuşmazlıklardan Azerbaycan’ın iç gereksinimlerini ve tüm ihracat taleplerini karşılamaya yetecek kadar gaza sahip olmadığına dair söylentileri ateşledi.
Atlantik Konseyi’nin kıdemli uzmanı bölgesel güç analisti John Roberts, ülkelerin yakın bağlarını dikkate alarak, “Azerbaycan ve Türkiye her vakit bir mutabakata varacaklar” dedi. Roberts, Eurasianet’e verdiği demeçte, “Türkiye arz çeşitliliğine kıymet veriyor ve Azerbaycan, Avrupa’ya gaz ihraç etmek için Türkiye’ye bağımlı” yorumunu yaptı.
TANAP sınırı üzerinden ikinci bir kontrat kapsamında Türkiye’nin Azerbaycan gazı ithalatı aksamadan devam ediyor. Fakat birinci mukavelenin sona ermesi, bu yaz yaşanan sıra dışı sıcak dalgası sırasında hidroelektrik barajlarındaki düşük su düzeyleri niçiniyle doğal gaz santrallerine yüklenen Türkiye’yi güç durumda bıraktı.
Muahedenin yavaş yenilenmesinin gerisindeki temel niye, Azerbaycan ve Türkiye’nin fazlaca farklı pazarlık konumlarında olmasından kaynaklanıyor.
Türkiye cephesinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve AKP kamuoyu yoklamalarında görülmemiş bir düşüş yaşıyor. Erdoğan, 2023 seçimlerine ve artan enflasyon ve düşen lira niçiniyle aslına bakarsanız huzursuz olan ve ekonomik çaba veren seçmenler için güç meblağlarını düşürmeye odaklanıyor.
Azerbaycan ise, devlet bütçesinin yüzde 60’ını finanse eden petrol ve gaz ihracatına büyük ölçüde bağımlı. Bu gelirler, ham petrol meblağlarının OPEC tarafınca uygulanan üretim kesintileri öncesinde ve pandemi tarafınca olumsuz etkilendi. Bu yüzden ülkenin GSYİH’sinin geçen yıl yüzde 4,3 oranında daralmasına niye oldu. GSYİH’nın bu yıl bir daha artması beklense de Bakü’nün elde edebileceği her türlü ihracat gelirine gereksinimi var.
Her iki taraf da detayları teyit etmese de yeni mutabakatın sırf 2024’ün sonuna kadar süreceği ve Azerbaycan’ın Türkiye’ye spot bazında faal bir biçimde gaz satacağı belirtiliyor.
Nisan ayında sona eren Azerbaycan-Türkiye kontratında olduğu gibi- milletlerarası gaz ithalat kontratları, fiyatların çoklukla ham petrol fiyatına endeksli olduğu, onlarca yıl sürecek biçimde müzakere edilmekte. Lakin, likit doğal gazın (LNG) global üretimindeki süratli artış, gazın daha epeyce ham petrol üzere satıldığı manasına geliyor. Bu uygulama, hala uzun müddetler boyunca geçerli olabilen, fakat bölgesel “merkezlerde” günlük olarak hesaplanan fiyatlar üzerinden devam eden boru sınırı kontratlarına sıçradı. Son vakit içinderda boru sınırı şebekelerinde, birkaç kaynaktan gelen gazın birden çok alıcıya satılabilmesine ve piyasa fiyatının belirlenmesine imkan tanıyan bir sistem benimseniyor.
Temmuz ayında Türkiye, Türkiye’ye taşıyan iki boru sınırı olan Güney Kafkasya ve TANAP’ta kullanılmayan “spot kapasite” Azerbaycan gazı için ihaleler açmaya başladı. Şimdiye kadar düzenlenen üç ihale, bu yıl için aylık ve çeyreklik bazda, 2022 ile 2024 ortası için ise yıllık bazda kapasite teklif etti. Bu durum da çabucak hemen ulaşılan mutabakatın yalnızca 2024’ün sonuna kadar uzandığının bir göstergesi.
Türkiye’nin kamuya ilişkin doğalgaz ithalatçısı Botaş’ın tek teklif veren taraf olarak sadece Güney Kafkasya Boru Hattı’ndaki kapasite için teklif vermesi, AGSC’nin Avrupa’ya daha fazla ihracat yapılmasına müsaade vermek için kalan TANAP kapasitesini elinde tutmak istediği manasına geliyor. Avrupa gaz fiyatlarının şu anki yüksekliği göz önüne alındığında bu ticari açıdan mantıklı bir atak.
Botaş, bugüne kadar Güney Kafkasya Doğalgaz Boru Hattı’nda bu yılın sonuna kadar günlük spot kapasitesinin yaklaşık üçte birini rezerve etti. Kelam konusu ölçü eski kontrat kapsamında yıllık bazda ithal edilen 6,6 milyar metreküpün yarısına tekabül ediyor.
Türkiye, AGSC’nin kendilerine gazı satmayı kabul etmesi durumunda Botaş’ın ithalatı artırmasına müsaade vererek, rezerve edilmemiş kapasiteyi mevcut olduğu sürece aylık ihalelerde sunmaya devam edecek.
Yıl uzunluğu süren rezervasyonlar Bakü’ye önümüzdeki üç yıl için Türkiye’ye satacağı asgarî gaz hacmini kestirme konusunda bir ölçü garanti verirken, aylık ve çeyreklik bazda devam eden ihaleler Botaş’ın ithalat hacmini gerektiğinde artırmasını sağlıyor.
Spot kapasite ihalelerinin göstermediği şey, gazın hangi fiyattan satıldığı ve yeni mutabakatın niye yalnızca üç yıl yürürlükte olduğu konusu. Satış fiyatlarıyla ilgili doğrulanmayan haberler, Ankara’nın istediği kadar olup olmadığı belgisiz olsa da, Türkiye’nin bir ölçü indirim aldığını gösteriyor. Türk güç danışmanı ve eski doğal gaz lideri Arif Aktürk Eurasianet’e verdiği demeçte, “Fiyatın, İtalya PSV hub spot fiyatına bakılırsa, gazı İtalya’ya taşıma maliyetinin çıkarılarak ve üstüne yüzde 5 ila 8’lik bir indirim eklenerek verildiğine inanıyoruz” dedi.
Lakin muahedenin süreksiz niteliği, iki ülkenin ya muahededen mutlu olmadığını ya da Ankara’nın uzun müddettir tutulmayan Nahçıvan’a boru hattı inşa etme vaatleri yahut Azerbaycan’ın demiryolu irtibatı üzere başka çözülmemiş ekonomik meselelerden kaynakladığını düşündürüyor. Ayrıca muahede, Türkiye’nin Rusya ile sona ermek üzere olan gaz mutabakatlarını yenilemesinden ve Karadeniz’de keşfettiği gazın varışından evvel, muhtemel gaz krizini önlemeyi amaçlayan süreksiz bir mutabakat olarak da yorumlanıyor. Roberts hususla ilgili, “Azerbaycan ile şu anda nispeten kısa vadeli bir muahede bile, Türkiye’ye Rusya ile öbür yeni gaz mutabakatları için devam eden müzakerelerde daha kuvvetli bir koz sağlıyor.” dedi.
Euroasianet.org
Çeviri: Cem Cetinguc
FÖŞ yazdı: Lider Erdoğan’ı HANGİ kriz emekliye sevkedecek?
Güç artırımlarında berbat haber, düzgün haber
İklim krizine ahenk sağlamayan petrol ve doğal gaz şirketlerinin 1 trilyon dolar kaybetme riski var