Menopoz, menstrüal periyodun(regl) son evresi olarak tabir edilmekle birlikte, over aktivitesinin (hem üremenin hem östrojen yapımının) sonlanmasıdır. Bireylerin son 12 ay müddetince adet görmemesi (amenore) durumunda menopoz tanısı konulabilmektedir. Menopoz periyodunda yaşa, beden yüküne, hormonal değişikliklere, genetik ve ırka, diyet ile bağlı faktörlere, ömür hali ve hastalıklara bağlı olarak osteoporoz riski artış gösterebilmektedir.
Diyetle çeşitli mineral ve vitaminlerin alım yetersizliği yahut fazlalığı, gazlı ve kafeinli içeceklerin tüketimi, sigara ve alkol tüketimi kemik mineral yoğunluğunun (KMY) düşmesine ve osteoporoza niye olabilmektedir. Bahis ile ilgili yapılan araştırmaların kararında menopoz devrinde diyet ile çeşitli makro ve mikronütrientlerin kâfi ve istikrarlı biçimde alınması gerektiği kararına varılmıştır.
En yaygın belirtileri;
Omurga ve sırt bölgesinde oluşan ağrılardır, sebebi ise zayıflayan kemikte görülen mikro kırıklardır. Kemiklerde epeyce küçük seviyelerde bir sürü kırık vardır, bu kırıklar beden tarafınca yapılan yeni kemik dokusu ile çabucak onarılır. Lakin bu metabolik olayın osteoporozda gerçekleşmesi durağandır. Bu durumda da mikro kırıklar üst üste gelerek büyük kırıklara(kalça kırığı, ayak kemiği kırıkları gibi) niye olmaktadır.
*Bel ağrıları
*Sırt ağrısı
*Boyda kısalma
*Kamburlaşmayla birlikte bilhassa hassaslaşan kırılmalar yer alır.
Türkiye Nüfus Sıhhat Araştırmaları 2013 bilgilerine nazaran Türkiye’de 48-49 yaş kümesindeki bayanların %49,1’inin,
Türkiye Bayan Sıhhati Araştırması’nda ise 40-54 yaş kümesindeki bayanların %84,9’unun menopoza girdiği tespit edilmiştir.
Menopoz periyodunda over işlevlerinin durması ve östrojen üretiminin kesilmesi osteoporoz şiddetini artırmaktadır. Postmenopozal kemik kaybının osteoporotik kemik kırığı riskini artırdığı ve 50 yaşın üstündeki bayanların yaklaşık %40,0’ında osteoporotik kırık gözlendiği araştırmalar kararında bulunmuştur. Premenopoz(öncesi) periyodunda ise östrojen sirkülasyon düzeylerinin %10,0-15,0 düştüğü ve kemik rezorbsiyon göstergelerinin %90,0 artış göstermesine karşılık kemik üretim göstergelerinin %45,0 artış gösterdiği, bu dengesizliğin kemik kaybına yol açtığı belirtilmektedir. bununla birlikte kalsiyum (Ca) döngüsü artmakta, hiperkalsemi paratroid hormon (PTH) salınımını artırmaktadır. Bu durum ise menopoz periyodunda kemik kaybını 5-8 yıl daha hızlandırmaktadır. Osteoporozu etkileyen biroldukça risk faktörü olmakla bir arada;
Diyet ile kalsiyum, protein, posa, yağ, sodyum, antioksidan, K vitamini ve kimi minerallerin alım ölçülerinin fazla yahut eksik olması;
D vitamini seviyesi, alkol ve sigara tüketimi beslenme ile alakalı risk faktörleri içinde yer almaktadır. Menopoz periyodunda yetersiz beslenme kararı ülkü beden yükü sürdürülememekte;
Kemik ve kalp rahatsızlıkları, diyabet, kanser üzere hastalıklar artış göstermektedir.
Düşük kalsiyum alımış bayanlarda menopoz daha sonrasında negatif Ca istikrarı görülmekte, Ca emilimi azalmakta ve osteoporoza eğilim artmaktadır.
Diyet ile kâfi Ca alımının azamî doruk kemik kütlesi ile bağlantılı olduğu ve osteoporoz gelişmenini önlediği belirtilmektedir. Yetişkin bayanlarda günlük Ca gereksinmesi RDA ve TÜBER’e göre;
19-50 yaş aralığında 1000 mg/gün, 50 yaş daha sonrasında 1200 mg/gün’dür .
Yetişkin ve yaşlılarda yüksek Ca alımı kâfi düzeyde olan şahısların osteoporoz ve kemik kırılma riski daha düşüktür.
Ortalama yaşı 59 yıl ve ortalama günlük Ca alımı 1110,93 mg olan, osteoporoz tedavisi almamış; 87 menopoz daha sonrası olan bayanda kemik mineral yoğunluğuna bakılmış ve olması KMY olması gereken aralıkta bulunmuştur.
Yağda çözünen vitaminlerden biri olan D vitamini, hormon gibisi işlevlere sahip bir küme steroldür. En kıymetli tesiri Ca, fosfor metabolizması ve kemik mineralizasyonu üzerine olan D vitamini;
Ca emilimini kolaylaştırır, PTH salınımını baskılar.
D vitaminin aktivasyonu için östrojen gereklidir. D vitamininin faal formuna dönüşmesini sağlayan 1α-hidroksilaz enzimi böbrekte östrojen denetimi altında çalışmaktadır. 1,25(OH)D vitamininin azalması sindirim sisteminde Ca ve fosfor emilimini negatif istikamette etkilemekte, bu biçimdelikle kemikte mineral matriks çözülmesi ve osteoklastik aktivitenin artması ile osteoporoza taban hazırlamaktadır.
Yetişkinlerde diyetle alınması önerilen D vitamini RDA’ya göre 19-70 yaş içinde 600 IU/gün, 70 yaş ve üzerinde 800 IU/gün ‘dir .
Ortalama yaşı 64 yıl olan (52 kişi) osteoporozlu bayanlarda yapılan bir çalışmada; D vitamini eksikliği olan hastalarda 1000 IU/gün doz alımı kararında olması gereken düzeye ulaşılamazken, iki kat doz alan hastaların %88,9’unda olması gereken seviyeye ulaşılmıştır.
üksek protein alımı potansiyel böbrek asit yükünü artırır. RDA’nın önerdiği günlük 0,8 g/kg’dan fazla protein alımı böbreklerdeki asit yükünün ve üriner Ca atımının artmasına niye olmaktadır. Protein alımındaki her 1 gram artış kararında, idrarla ortalama 1 mg Ca kaybedildiği ve bu duruma hayvansal ve kimi bitkisel proteinlerdeki kükürtlü aminoasitlerin niye olduğu belirtilmektedir.
Bu durumun tersine uzun mühlet yüksek protein alımının KMY’yi arttırdığı ve kemik kırık riskini azalttığı gösterilmiştir. Wengreen ve ark.’nın (2004) yaşları 50-89 yıl olan 2501 birey üzerinde yaptıkları bir çalışmada; bayan (%15,6) ve adamların (%15,4) günlük diyet gücünün proteinden gelen yüzdesi içinde fark bulunmazken, yaşları 50-69 yıl olan kümede protein alımı arttıkça osteoporotik kalça kırığının azaldığı yaşları 70-89 yıl olan kümede ise hiçbir fark gözlenmediği belirtilmiştir.
Araştırma kararında, diyet proteininin kalça kırığına etkisinin yaşa bağlı değiştiği, 50-69 yaş içinde kırıkların önlenmesi için kâfi diyet proteini alımının değerli olduğu vurgulanmıştır.
Yaşları 65–77 yıl olan bireylerde yapılan diğer bir çalışmada, 408 mg/gün’den çok Ca alımı ile bir arada, ortalama 72 g/gün protein alımının KMY’yi artırıcı özelliği olduğu saptanmıştır (Rapuri ve ark., 2003).
Doymuş yağ asitlerinin diyetle fazla alımı kemik mineral yoğunluğunu düşürmekte , bağırsaklardan Ca emilimi azalmakta, kemik mineralizasyonunu düşürmekte, Siklik Adenozin Monofosfat’a (CAMP) bağlı osteoklast farklılaşmasını ise minimal derecede okside olmuş lipitler yoluyla artırmaktadır.
Esansiyel yağ asitleri (EFAs) eksikliğinin ise bilhassa böbrek, arterler ve öbür dokularda ektopik kalsifikasyona bağlı kemik Ca kaybı ile bağlantılı olduğu ve bu kayıp ile birlikte kemikte anomaliler, kırıklar ve osteoporoz görülebileceği belirtilmiştir.
Elzem yağ asitleri bağırsaklarda Ca emilimini ve D vitaminin tesirini artırıcı, üriner Ca atımını azaltıcı, kemik esnekliğini, kemik Ca depolarını ve kemik kollojen sentezini artırıcı özelliği olduğu çalışmalarca kanıtlanmıştır.
Diyet posasının mineral emilimini engellediği ve bu tesirin daha hayli kendisine bağlı fitik ve oksalik asitler ile proteinlerden kaynaklandığı, bilhassa tahıl mamüllerinde ve soya üzere besinlerde bulunan fitat Ca emilimini engellemektedir.
Yani bu da demek oluyor ki herkes ancak herkes tam buğday ekmek yiyemez günlük hesaplamaya ve şahsa özel durumlara nazaran tam buğday ekmek, meyve, zerzevat ölçüleri ve cinsi değişmektedir.
Günde 800 mg’dan daha az Ca alan bayanlarda her gün yaklaşık 2-3 porsiyon demlenmiş kahve tüketiminin, bedenin tamamında ve omurgada kemik kaybını hızlandırdığı klinik çalışmada gösterilmiştir.
Alkolik bireylerde , düşük İnsülin Gibisi Büyüme Faktörü (IGF), D vitamini ve osteokalsin seviyeleri ile birlikte düşük kemik mineral yoğunluğu gözlendiği belirtilmekte, alkol kullanmasının düşük osteokalsin seviyeleri ve osteopeniye niçin olabileceği çalışmalarda gösterilmiştir.
Diyetle çeşitli mineral ve vitaminlerin alım yetersizliği yahut fazlalığı, gazlı ve kafeinli içeceklerin tüketimi, sigara ve alkol tüketimi kemik mineral yoğunluğunun (KMY) düşmesine ve osteoporoza niye olabilmektedir. Bahis ile ilgili yapılan araştırmaların kararında menopoz devrinde diyet ile çeşitli makro ve mikronütrientlerin kâfi ve istikrarlı biçimde alınması gerektiği kararına varılmıştır.
En yaygın belirtileri;
Omurga ve sırt bölgesinde oluşan ağrılardır, sebebi ise zayıflayan kemikte görülen mikro kırıklardır. Kemiklerde epeyce küçük seviyelerde bir sürü kırık vardır, bu kırıklar beden tarafınca yapılan yeni kemik dokusu ile çabucak onarılır. Lakin bu metabolik olayın osteoporozda gerçekleşmesi durağandır. Bu durumda da mikro kırıklar üst üste gelerek büyük kırıklara(kalça kırığı, ayak kemiği kırıkları gibi) niye olmaktadır.
*Bel ağrıları
*Sırt ağrısı
*Boyda kısalma
*Kamburlaşmayla birlikte bilhassa hassaslaşan kırılmalar yer alır.
Türkiye Nüfus Sıhhat Araştırmaları 2013 bilgilerine nazaran Türkiye’de 48-49 yaş kümesindeki bayanların %49,1’inin,
Türkiye Bayan Sıhhati Araştırması’nda ise 40-54 yaş kümesindeki bayanların %84,9’unun menopoza girdiği tespit edilmiştir.
Menopoz periyodunda over işlevlerinin durması ve östrojen üretiminin kesilmesi osteoporoz şiddetini artırmaktadır. Postmenopozal kemik kaybının osteoporotik kemik kırığı riskini artırdığı ve 50 yaşın üstündeki bayanların yaklaşık %40,0’ında osteoporotik kırık gözlendiği araştırmalar kararında bulunmuştur. Premenopoz(öncesi) periyodunda ise östrojen sirkülasyon düzeylerinin %10,0-15,0 düştüğü ve kemik rezorbsiyon göstergelerinin %90,0 artış göstermesine karşılık kemik üretim göstergelerinin %45,0 artış gösterdiği, bu dengesizliğin kemik kaybına yol açtığı belirtilmektedir. bununla birlikte kalsiyum (Ca) döngüsü artmakta, hiperkalsemi paratroid hormon (PTH) salınımını artırmaktadır. Bu durum ise menopoz periyodunda kemik kaybını 5-8 yıl daha hızlandırmaktadır. Osteoporozu etkileyen biroldukça risk faktörü olmakla bir arada;
Diyet ile kalsiyum, protein, posa, yağ, sodyum, antioksidan, K vitamini ve kimi minerallerin alım ölçülerinin fazla yahut eksik olması;
D vitamini seviyesi, alkol ve sigara tüketimi beslenme ile alakalı risk faktörleri içinde yer almaktadır. Menopoz periyodunda yetersiz beslenme kararı ülkü beden yükü sürdürülememekte;
Kemik ve kalp rahatsızlıkları, diyabet, kanser üzere hastalıklar artış göstermektedir.
Düşük kalsiyum alımış bayanlarda menopoz daha sonrasında negatif Ca istikrarı görülmekte, Ca emilimi azalmakta ve osteoporoza eğilim artmaktadır.
Diyet ile kâfi Ca alımının azamî doruk kemik kütlesi ile bağlantılı olduğu ve osteoporoz gelişmenini önlediği belirtilmektedir. Yetişkin bayanlarda günlük Ca gereksinmesi RDA ve TÜBER’e göre;
19-50 yaş aralığında 1000 mg/gün, 50 yaş daha sonrasında 1200 mg/gün’dür .
Yetişkin ve yaşlılarda yüksek Ca alımı kâfi düzeyde olan şahısların osteoporoz ve kemik kırılma riski daha düşüktür.
Ortalama yaşı 59 yıl ve ortalama günlük Ca alımı 1110,93 mg olan, osteoporoz tedavisi almamış; 87 menopoz daha sonrası olan bayanda kemik mineral yoğunluğuna bakılmış ve olması KMY olması gereken aralıkta bulunmuştur.
Yağda çözünen vitaminlerden biri olan D vitamini, hormon gibisi işlevlere sahip bir küme steroldür. En kıymetli tesiri Ca, fosfor metabolizması ve kemik mineralizasyonu üzerine olan D vitamini;
Ca emilimini kolaylaştırır, PTH salınımını baskılar.
D vitaminin aktivasyonu için östrojen gereklidir. D vitamininin faal formuna dönüşmesini sağlayan 1α-hidroksilaz enzimi böbrekte östrojen denetimi altında çalışmaktadır. 1,25(OH)D vitamininin azalması sindirim sisteminde Ca ve fosfor emilimini negatif istikamette etkilemekte, bu biçimdelikle kemikte mineral matriks çözülmesi ve osteoklastik aktivitenin artması ile osteoporoza taban hazırlamaktadır.
Yetişkinlerde diyetle alınması önerilen D vitamini RDA’ya göre 19-70 yaş içinde 600 IU/gün, 70 yaş ve üzerinde 800 IU/gün ‘dir .
Ortalama yaşı 64 yıl olan (52 kişi) osteoporozlu bayanlarda yapılan bir çalışmada; D vitamini eksikliği olan hastalarda 1000 IU/gün doz alımı kararında olması gereken düzeye ulaşılamazken, iki kat doz alan hastaların %88,9’unda olması gereken seviyeye ulaşılmıştır.
üksek protein alımı potansiyel böbrek asit yükünü artırır. RDA’nın önerdiği günlük 0,8 g/kg’dan fazla protein alımı böbreklerdeki asit yükünün ve üriner Ca atımının artmasına niye olmaktadır. Protein alımındaki her 1 gram artış kararında, idrarla ortalama 1 mg Ca kaybedildiği ve bu duruma hayvansal ve kimi bitkisel proteinlerdeki kükürtlü aminoasitlerin niye olduğu belirtilmektedir.
Bu durumun tersine uzun mühlet yüksek protein alımının KMY’yi arttırdığı ve kemik kırık riskini azalttığı gösterilmiştir. Wengreen ve ark.’nın (2004) yaşları 50-89 yıl olan 2501 birey üzerinde yaptıkları bir çalışmada; bayan (%15,6) ve adamların (%15,4) günlük diyet gücünün proteinden gelen yüzdesi içinde fark bulunmazken, yaşları 50-69 yıl olan kümede protein alımı arttıkça osteoporotik kalça kırığının azaldığı yaşları 70-89 yıl olan kümede ise hiçbir fark gözlenmediği belirtilmiştir.
Araştırma kararında, diyet proteininin kalça kırığına etkisinin yaşa bağlı değiştiği, 50-69 yaş içinde kırıkların önlenmesi için kâfi diyet proteini alımının değerli olduğu vurgulanmıştır.
Yaşları 65–77 yıl olan bireylerde yapılan diğer bir çalışmada, 408 mg/gün’den çok Ca alımı ile bir arada, ortalama 72 g/gün protein alımının KMY’yi artırıcı özelliği olduğu saptanmıştır (Rapuri ve ark., 2003).
Doymuş yağ asitlerinin diyetle fazla alımı kemik mineral yoğunluğunu düşürmekte , bağırsaklardan Ca emilimi azalmakta, kemik mineralizasyonunu düşürmekte, Siklik Adenozin Monofosfat’a (CAMP) bağlı osteoklast farklılaşmasını ise minimal derecede okside olmuş lipitler yoluyla artırmaktadır.
Esansiyel yağ asitleri (EFAs) eksikliğinin ise bilhassa böbrek, arterler ve öbür dokularda ektopik kalsifikasyona bağlı kemik Ca kaybı ile bağlantılı olduğu ve bu kayıp ile birlikte kemikte anomaliler, kırıklar ve osteoporoz görülebileceği belirtilmiştir.
Elzem yağ asitleri bağırsaklarda Ca emilimini ve D vitaminin tesirini artırıcı, üriner Ca atımını azaltıcı, kemik esnekliğini, kemik Ca depolarını ve kemik kollojen sentezini artırıcı özelliği olduğu çalışmalarca kanıtlanmıştır.
Diyet posasının mineral emilimini engellediği ve bu tesirin daha hayli kendisine bağlı fitik ve oksalik asitler ile proteinlerden kaynaklandığı, bilhassa tahıl mamüllerinde ve soya üzere besinlerde bulunan fitat Ca emilimini engellemektedir.
Yani bu da demek oluyor ki herkes ancak herkes tam buğday ekmek yiyemez günlük hesaplamaya ve şahsa özel durumlara nazaran tam buğday ekmek, meyve, zerzevat ölçüleri ve cinsi değişmektedir.
Günde 800 mg’dan daha az Ca alan bayanlarda her gün yaklaşık 2-3 porsiyon demlenmiş kahve tüketiminin, bedenin tamamında ve omurgada kemik kaybını hızlandırdığı klinik çalışmada gösterilmiştir.
Alkolik bireylerde , düşük İnsülin Gibisi Büyüme Faktörü (IGF), D vitamini ve osteokalsin seviyeleri ile birlikte düşük kemik mineral yoğunluğu gözlendiği belirtilmekte, alkol kullanmasının düşük osteokalsin seviyeleri ve osteopeniye niçin olabileceği çalışmalarda gösterilmiştir.