Hitit Kraliçesi Puduhepa: Tarihe mührünü vuran bayan

  • Konuyu başlatan admin
  • Başlangıç tarihi
A

admin

Guest
Görkem Konutçu | [email protected]

Hitit tarihinin öne çıkan figürlerinden Kraliçe Puduhepa, Anadolu’da devlet idaresi düzeyinde görülmüş en kuvvetli bayanlarından biri. M.Ö. 13. yüzyılın başlaırnda, bir öbür deyişle günümüzden yaklaşık 3300 yıl evvel hayatış olan Puduhepa, Kral III. Hattuşili’nin eşi. Puduhepa, “teoforik” yani “tanrı ismi taşıyan” bir isim. Aslında iki sözden oluşan bu ismin sonundaki “hepa” sözcüğü, Tanrıça Hepat’ı işaret ediyor. İsmin birinci kısmının manası ise bilinmiyor. III. Hattuşili ile Puduhepa’nın evliliğine dair anlatılan kıssaya göre Hattuşili, kardeşinin krallığı periyodunda Mısırlılar ile Hititler içindeki Kadeş Savaşı daha sonrasında, rabbe kurban sunmak için Lavazantiya’ya (muhtemelen Elbistan çevresi) gelir. Puduhepa’nın babası Lavazantiya kenti İştar’ının rahibi, Puduhepa da bir daha bu ilaha hizmet eden bir rahibedir. Birinci eşi ölen Hattuşili, kimi yorumlara göre, bu biçimde bir evlilik yaparak siyasal iktidarını dinî bir güçle daha da büyütmek istemiştir.


Kraliçenin gücü

Puduhepa, III. Hattuşili’nin kral olmasıyla birlikte devlet idaresinde bir “partner” pozisyonuna yükselir. Hitit geleneğinde kraliçenin nazaranvi kral öldükten daha sonra da devam ettiğinden, Hattuşili’nin vefatından daha sonra oğlu IV. Tuthaliya’nın krallığı devrinde de Puduhepa’nın iktidarı sürer. Puduhepa’nın devlet idaresi ve diplomasi tarihli en sembolik izi elbet Kadeş Antlaşması’ndadır. Mısır Ülkesi ile Hititler içinde eşitlik aslına dayalı olarak yapılan ve tarihin birinci yazılı barış mutabakatlarından biri olan Kadeş Antlaşması’nda Hitit İmparatorluğu ismine III. Hattuşili ile birlikte Puduhepa’nın da mührü bulunur. Bu antlaşmanın yazdırıldığı ve iki devletin birbirine gönderdiği iki gümüş tablet bugün elimizde olmasa da Mısır’dan Hitit İmparatorluğu’na gönderilen gümüş tabletin kil kopyası, Boğazköy’de bulunmuştur ve İstanbul Arkeoloji Müzelerinde sergilenmektedir. Antlaşmanın bir replikası da Birleşmiş Milletler binasında asılıdır. Puduhepa’nın isminin tek başına ya da hükümdarla bir arada yer aldığı biroldukca mühür bulunmuştur. Suriye’deki Ugarit Antik Kenti’nde bulunan Tuthaliya’ya ilişkin bir mühürde ise Tuthaliya’dan “Hattuşili ve Puduhepa’nın oğlu” olarak bahsedilmektedir. Bu mühür, kral mühürlerinde anne isminin yer aldığı tek örnek olarak biliniyor. Tarihte bu biçimde kıymetli bir yeri olan Kraliçe Puduhepa’nın ismini, bundan daha sonra daha sık duyabilirsiniz. Türkiye Ortak Jenerasyonlar Entegrasyonu (T-ONE) Derneği, 8 Mart Dünya Bayanlar Günü vesilesiyle 7 Mart’ta düzenlediği bir aktiflikle Puduhepa’yı daha geniş kitlelere tanıtmak hedefiyle gerçekleştirdiği projeyi anlattı. İdare Konseyi Lideri Demet Sabancı Çetindoğan’ın mesken sahipliğinde yapılan aktiflikte Prof. Dr. İlber Ortaylı ile Araştırmacı Tabiat Taşlardan, Hititleri ve Puduhepa’yı anlattı. Ortaylı, Yunan ve Roma uygarlıklarında bayanların bir yönetici figürü olarak ortaya çıkmadığını, bu iki uygarlığın tarihinde kendi kendini yetiştiren ya da “entrika çeviren kadın” figürleriyle karşılaşıldığını fakat anaerkil cemiyetlere de rastlanılan Şark’ta Puduhepa üzere bayanların görülebildiğini belirtti. Ortaylı; Muhibbe Darga, Füruzan Kınal üzere isimleri anarak Puduhepa’nın ruhunun, bu periyoda ait çalışmalar yapan bayanlarda yaşadığını da söylemiş oldu.

Puduhepa’yı tanımak

Aktifliğe katılan ve projeyi destekleyen Çorum Belediye Lideri Halil İbrahim Aşgın’ın, Hititlerin başşehrinde yöneticilik yapmasına karşın bu projeye kadar Puduhepa’dan haberi olmadığını üzülerek söylemesi, projenin ehemmiyetini gösteriyor. Birkaç yıl evvel Çorum’a Hitit yapıtlarını yerinde görmek için yaptığım seyahatte de bir esnaf, burada doğup büyümesine karşın Hitit kalıntılarını hiç görmediğini belirterek ziyaretimi şaşkınlıkla karşılamıştı. İnsan, birçok defa yakınındaki hazinenin pahasını bilmez. halbuki bu yapıtları evvel o topraklarda yaşayanlar tanımalı ki sahiplenebilsinler. Bu açıdan projenin bir daha sonraki durağının Çorum, akabinde da Avrupa ülkeleri olması manalı. Yanı başımızda bir savaşla yatıp kalktığımız bu vakitte Anadolu’da barışa mührünü vuran bir hanımı tanımaksa daha da manalı.
 
Üst