Vitra
New member
Harvard Tıp Profesörü Hotamışlıgil: Şu anda mRNA aşılarından büsbütün kaçan bir varyant yok Harvard Tıp Profesörü Gökhan Hotamışlıgil, Cumhuriyet’ten İpek Özbey’e konuştu.
Hotamışlıgil sorulara şu karşılıkları verdi:
– Delta varyantıyla başlayalım istiyorum. Dünyada bir epeyce ülkede süratle yayılıyor. Biroldukca ülkedeyse üçüncü dalganın başlamasından kaygı duyuyor. Daha yeni Avustralya’da biroldukça kentte sokağa çıkma yasağı geldi. Aşı bulundu lakin varyantlar bizi bırakmıyor. niye?
Birinci ıstırap enfeksiyonun devam ediyor olması. Bu virüsün ne kadar epey beşere hastalık yapma bahtı var ise mutasyona uğrama talihi da o kadar artıyor. Delta varyantı tahminen de şimdiye kadar ortaya çıkan en sorunlu varyant. Kedi-fare kovalamacası üzere düşünün, bu varyantın da ortaya çıkma niçini enfeksiyonun denetimsiz biçimde muazzam boyutlara ulaşması. Virüs kendini epeyce sayıda kopyalama talihi elde ettiği için, epeyce sayıda mutasyona uğrama ve kimileri bu türlü avantajlar kazanarak ortaya çıkma imkânı yakalıyor. Delta’nın problemi yayılma suratından kaynaklanıyor ve aktif aşılanmış ülkelerde bile enfeksiyonlar oluştuğu için kaygı veriyor. Fakat, delta varyantının öncelikli olarak yayılımı aşılanmamış ya da tek doz aşılanmış küme ortasında sürüyor. Çok süratli yayıldığı için yüksek sayıda beşere ulaşabiliyor ve baskın hale geçiyor. çabucak hemen hiç bir ülkede tam aşılama şu ana kadar başarılamadı ancak yüksek seviyelere ulaşıldı. Aşılı nüfus oranı yükseldikçe, bu enfeksiyonlar denetim altına girecektir.
– Bir de Hindistan’da iki doz aşı olmuş birinde ‘Delta Plus’ görüldü…
İki doz aşı olmuşlarda hâlâ enfeksiyon yapabiliyor. Ama orada panik olmadan evvel unutmamak gereken bir şey var: Aşılanmış olanlarda hiç belirtisiz yahut hayli yavaşça belirtili seyrediyor hastalık. Bence temel prensip hâlâ tıpkı.
– Yani?
Dünya şayet aşılanma suratını kaybetmezse -ki bu Türkiye için de geçerli- artık virüsün hareket alanı daralmaya başlıyor. Daralmaya başlayınca da yeni mutasyonların ortaya çıkma mümkünlüğü epeyce düşüyor. Bu büsbütün sayı oyunu… Her mutasyon, virüsün davranışını biraz olsun değiştirebilir. Lakin bu sonsuz bir şey değil. Bir basamaktan daha sonra virüsün de artık epeyce fazla hareket alanı yok.
– örneğin ben iki doz aşımı oldum lakin toplumun yarısı olmadı. Risk altında mıyım?
Bu her aşı için birebir değil. Şu anda mRNA aşılarından büsbütün kaçan bir varyant yok. Bu aşılar şimdiye kadar çıkan bütün varyantlara karşı da epey faal bir biçimde müdafaa profillerini korudu. Delta’ya karşı müdafaada yavaşça bir düşüş var ancak hâlâ fazlaca kıymetli oranda esirgeyici. ötürüsıyla en üst profile sahip aşılara bakarsanız şu ana kadar varyantların bu aşıdan kaçması üzere bir sorun yok. Lakin bu aşının süratle toplumun yüzde 70-80’ine yapılması gerekiyor ki artık bu varyantların bulaşma ve yayılması engellensin.
– Pekala daima mRNA diyoruz. Türkiye’de 65 yaş üzeri ve sıhhat çalışanları Sinovac aşısı oldular… Artık bu aşıyı olanlara üçüncü aşı öneriliyor…
Sinovac aşısı yeni çıkan varyantlara karşı daha fazla zafiyet gösteriyor. O yüzden benim ve biroldukça uzman kişinin görüşü Sinovac olanların ivedilikle üçüncü doz olarak mRNA aşılarından birini olmaları. Türkiye’de Sinovac aşısı olanlar yüksek risk kümesi, yani 65 yaş üstü ve sıhhat çalışanları ve öteki risk kümeleri. ötürüsıyla bunu öncelik haline getirmek gerekiyor. Türkiye şu anda günde 1-1.5 milyon aşı uyguluyor ki bu hayli güzel bir sayı, bu sürat 2-3 ay içinde devam ederse bu biçimde sonbaharda virüsün yayılma alanını epeyce daraltmamız ve salgını durdurmamız mümkün.
– Her yıl aşı olmamız gerekecek mi?
Şu anda o denli bir tavsiye yok. Ancak bu mümkünlük göz önünde bulunduruluyor. Kesin olan bir şey; bu birinci koronavirüs salgını değildi ve ‘son koronavirüs salgını’ da olmayacak! Lakin ben bu virüsün daima bizi yoklayacağı, türlü türlü vakit içinderda ortaya çıkacağını, yeni pandemiler yaratacağını düşünmüyorum. Elde muazzam güçte bir silah, aşılar, var artık. Virüsün bu biçimdece baskılanacağını, deveran alanının daralacağını ve tehdit olmaktan çıkacağını düşünüyorum. Natürel bu aktif ve tüm dünyada aşılanmanın gerçekleşmesine bağlı olacak. Dünyada bu bahiste muazzam bir eşitsizlik var, hatta ülkelerin kendi ortasında bile eşitsizlikler var. Gelir nesli düşük ülkelerdeyse bu daha da fazla… Şayet bu sorun çözülebilir ve süratli biçimde enfeksiyon alanı daraltılırsa her yıl aşıya gereksinim olacağını düşünmüyorum. İkincisi eldeki datalar bağışıklığın 6-8 ay üzere kısa bir müddetde kaybolacağına dalalet etmiyor. çabucak hemen aşılar ile deneyim 1 yıl civarında olduğu için daha uzun vadede koruyuculuğun sürüp sürmeyeceğini kesin olarak bilmek mümkün değil, lakin benim görüşüm en az 1.5 yıl, muhtemelen daha uzun müddet faal kalacağı.
– Aşı bulundu fakat bilgi kirliliği sürüyor. Hatta daha iki gün evvel Türkiye’de aşı aksileri bir aksiyon düzenledi, doktorları suçladı… Önemli biçimde “Aşı olmayın” diye kampanyalar yapılıyor….
Üst seviye bir karşılık verirsem bunu salgının kendisi kadar vahim görüyorum. Bu davranış her yerde kamu sıhhatini tehdit eder bir boyuta ulaştı. Evvel ilaçlar, daha sonra maske kullanması, hatta Covid’in kendisi ve son olarak aşı için üretilen komplo teorileri gördük. Bunun sebeplerini düşünürken aklıma kimi şeyler geliyor… Bunlardan biri bilimin süratiyle beşerler tarafınca içselleştirilmesi içinde hayli büyük bir vakit farkı var…
– Haklısınız, en hayli söylenen bu, “Aşı aceleye geldi…”
Son 50 senede bilimde olan ilerleme birtakım bilim insanlarını bile gelişimin haricinde bırakabiliyor. Aktif aşıların bu biçimde kısa bir müddetde hayata geçmesinin en kıymetli sebebi bu. Lakin; “Bu kadar süratli biçimde nasıl aşı yapılabilir”; “Bu kadar süratli yapıldı, zira önce biliniyordu”; “Hazırlandı, aslına bakarsanız aşısı da vardı”; “Aceleye geldi, ilaç şirketlerinin çıkarı olduğu için kurumlara baskı yaptılar”; “mRNA teknolojisini bilmiyoruz” üzere bilim dışı münasebetlere dayalı pek hayli komplo teorisi üretildi. Bunların birden fazla bilimsel gelişimin suratının anlaşılamamasından ve onun kuşkuya dönüştürülmesinden kaynaklanıyor.
– Pekala nasıl cevap vermek gerekiyor?
Salgın 2019’un sonunda başladı. Bir ay daha sonra birtakım aşıların çalışmaları çabucak başladı. Hatta iki hafta ortasında virüsün modülleri sentezlenmişti Amerika’da… ondan sonrasında mRNA aşıları gündeme geldi. Bu alışılmış insanları şaşırtıyor, “Bir ayda nasıl oluyor” deniyor. Lakin o bir ay değil işte… Ondan evvel bilime yapılmış 30 yıllık yatırım var. Alışılmış herkes bunu takip edemediği için bilmiyor. Bu teknolojilere temel bilimlerden gelen çok büyük bir bilimsel yatırım yapıldı. Elinizde kod olduğu vakit yeni uygulamalara süratle geçilebiliyor, yani bir lego üzere bütünü hazırlanmış, bir kesimini alıyorsunuz, yerine öbür kesim koyuyorsunuz. Geçtiğimiz 30-40 senede bu uygulamaların temeli inşa edilmiş esasen. İkincisi pandemi gündeme geldiği vakit bilim insanları içinde muazzam bir milletlerarası işbirliği oldu, bilgi ve yetkinlikler süratle paylaşıldı. İkincisi, yatırımlar konusunda da benzeri işbirlikleri ve milletlerarası konsorsiyumlar oluştu. Hem şirketler, hem vakıflar tıpkı vakitte devletlerin ortak gücü muazzam bir transformasyon gösterdi ve tüm aşı adaylarına birebir anda yatırım yapıldı. bu biçimde bir şey bu seviyede hiç bir vakit olmamıştı. Herkes gördü ki kaybedecek vakit yok. Üçüncüsü de hepimiz için biraz sürpriz ve şanslı olan bir durum; 2020’nin başındaki söylemlerime bakıyorum, yüzde 60 tesirli bir aşı hepimiz için bir muvaffakiyet öyküsüydü. Lakin birinci sonuçlar geldiği vakit yüzde 90+ aktiflik seviyeleri çıktı. Bunu hiç birimiz, hatta aşıyı yapanlar bile öngoremiyordu.
– Aşı terslerinin öbür bir argümanı ise aşının ileride önemli komplikasyonlara sebep olacağı…
Bu büsbütün bilimden uzak bir argüman ve yüklü olarak mRNA aşılarını hedefliyor ancak doğal ki bununla sonlu değil (yani Covid öncesinde de komplocular öbür aşılar ortasında bu biçimde kıssalar üretip dağıtmışlardı). Bu aşı çeşidinin daha evvel kullanılmamış bulunmasına dayandırılıyor ve şimdiye kadarki aşı deneyimlerini reddediyor. Büyük yanlışlıklar fazlaca da ustalıkla sunuluyor. İnsanların ikna olmaması mümkün değil. Kimi paketlerinde saygınlık dekorasyonları olan beşerler da bu cins telaffuzlara katılabiliyor. Komplikasyonlara gelince asırlardır bilinen bütün aşı komplikasyonları birinci 8 hafta ortasında görülüyor. Onlar da ekseriyetle alerjik ya da immün sisteme dayalı kimi ender tesirler yahut birtakım virüslerde antikorların istenilen biçimde tasarlanmamasından kaynaklanan sorunlar olabiliyor. Lakin bunlar birinci haftalar ortasında görülüyor. bu biçimde uzun vadede görülen bir aşı komplikasyonu yok.
– DSÖ bir açıklama yaptı, “Maskeleri çıkarmayın” dedi… Perşembe günü Türkiye olağanlaşmaya geçiyor. Gerçek bir karar mı, bundan daha sonra nelere dikkat etmeliyiz?
Benim teklifim toplumun yüzde 70’i aşılanma düzebir daha ulaşana kadar önlemli tarafta olmak. Şu anda tüm tedbirlerin bırakılması için aşılama oranı kâfi değil. Şimdiye kadar biroldukca kusur yapılmış olabilir, orayı tartışmıyorum fakat ayın başından itibaren gelinen nokta hakikat. Kapanma doğruydu, akabinde süratli ve aktif aşılama yapılmaya başlandı, bu da epey olumlu. Fakat bunun en az iki ay daha sürmesi gerekiyor. İki ay daha sonra Türkiye’nin salgın denetimi açısından fazlaca daha kuvvetli bir noktada olacağını düşünüyorum. Sonbaharın birinci aylarına kadar maske takmaya devam etmek gerekiyor. Bir öteki epeyce kıymetli husus, iç alanlarda insanların birbirine maruz kalma risklerinin azaltılması. Büyük toplantılar yapılmamalı. Çok erken davranınca bütün dünyada dramatik ölçüde olumsuz sonuçlar olabileceğini gördük. Virüs üstel olarak büyüyor. Yani katlanarak gidiyor. Boston’da 150 kişilik tek bir toplantının enfeksiyon maliyetinin yüzlerce bin bireye ulaştığını gördük…
– İki doz aşımı olduysam da mı epeyce rahat davranmamalıyım?
Natürel ki iki doz aşısını olmuş beşerler bir ortaya gelebilirler fakat binlerce insanın kapalı salonlara girmesini yahut fazlaca yakın temaslarını hakikat bulmuyorum. Riskli buluyorum. Bu en son dönemeçte yaz kıymetli bir fırsat. Dış yerlerde, açık havada buluşulabilir. Dış yerlerde bulaş riski hayli oldukca küçük. İç yerleri ise hayli dikkatli kullanmak lazım. Havalandırmasına dikkat etmek, yakın temastan uzak kalmak lazım. Bunlar olur ve aşılama süratimiz kesilmez ise iki-üç ay daha sonra rahatlarız.
– Tam açılıyoruz fakat müzik saat 00.00’da bitiyor… Duydunuz mu?
Duydum evet, anlaşılması güç. Ben anlayamadım yani…
– Bağışıklık sistemi koronavirüsle nasıl çaba ediyor? Covid-19’da direnç ne kadar tesirli?
Covid-19 fazlaca değişik ve karmaşık bir hastalık… Bireyler içinde fazlaca büyük ve kimi vakit öngörülemeyen farklılıklar gösterebiliyor. Örneğin obezite, metabolik hastalıklar, yaş üzere dramatik olarak hem hastalığın yükünü birebir vakitte vefat oranlarını etkileyen faktörler var. Ancak bu ormanın imajı, oradan ağaçlara geçersek bu farklılıkların moleküler sistemleri, hangi genetik hassasiyetler ile oluştuğu, nasıl öngörülebileceği hususlarında çabucak hemen hayli net bilgiler yok. Lakin ağır çalışmalar var ve sürecek. Şu anda insanlarda genetik değişiklikleri inceleyen epeyce büyük çaplı genom tarama çalışmaları da yapılıyor.. İkinci husus immün yanıtın gücü ve yanıt profili ile ilgili. Bu iki tarafı keskin bir bıçak üzere…Örneğin interferon karşılığının zayıf olduğu (genetik olarak yahut çabucak hemen genetiği açıklanmamış olan) şahıslarda hastalık ağır seyrediyor. Ancak bu hayli küçük bir tahlil ve hastaların küçük bir kısmında açıklayıcı olabiliyor. İmmün yanıtın uygunsuz olarak yanıt verdiği bireylerde ise sitokin fırtınası üzere tepkiler bu sefer virüsün enfeksiyonu daha sonrası sorunların tartısı ve mevt oranlarını etkileyebiliyor. Yani, başlangıç devrinde zafiyet, gelişim periyodunda uygunsuz şiddette bir cevap, seyri değiştirebiliyor. Son olarak, metabolik sistem ile virüsün ömür ve davranış biçimi içindeki bağların de bir fazlaca yeni alanlar açacağını ve yeni tedavi yaklaşımları doğuracağını düşünüyorum.
Hotamışlıgil sorulara şu karşılıkları verdi:
– Delta varyantıyla başlayalım istiyorum. Dünyada bir epeyce ülkede süratle yayılıyor. Biroldukca ülkedeyse üçüncü dalganın başlamasından kaygı duyuyor. Daha yeni Avustralya’da biroldukça kentte sokağa çıkma yasağı geldi. Aşı bulundu lakin varyantlar bizi bırakmıyor. niye?
Birinci ıstırap enfeksiyonun devam ediyor olması. Bu virüsün ne kadar epey beşere hastalık yapma bahtı var ise mutasyona uğrama talihi da o kadar artıyor. Delta varyantı tahminen de şimdiye kadar ortaya çıkan en sorunlu varyant. Kedi-fare kovalamacası üzere düşünün, bu varyantın da ortaya çıkma niçini enfeksiyonun denetimsiz biçimde muazzam boyutlara ulaşması. Virüs kendini epeyce sayıda kopyalama talihi elde ettiği için, epeyce sayıda mutasyona uğrama ve kimileri bu türlü avantajlar kazanarak ortaya çıkma imkânı yakalıyor. Delta’nın problemi yayılma suratından kaynaklanıyor ve aktif aşılanmış ülkelerde bile enfeksiyonlar oluştuğu için kaygı veriyor. Fakat, delta varyantının öncelikli olarak yayılımı aşılanmamış ya da tek doz aşılanmış küme ortasında sürüyor. Çok süratli yayıldığı için yüksek sayıda beşere ulaşabiliyor ve baskın hale geçiyor. çabucak hemen hiç bir ülkede tam aşılama şu ana kadar başarılamadı ancak yüksek seviyelere ulaşıldı. Aşılı nüfus oranı yükseldikçe, bu enfeksiyonlar denetim altına girecektir.
– Bir de Hindistan’da iki doz aşı olmuş birinde ‘Delta Plus’ görüldü…
İki doz aşı olmuşlarda hâlâ enfeksiyon yapabiliyor. Ama orada panik olmadan evvel unutmamak gereken bir şey var: Aşılanmış olanlarda hiç belirtisiz yahut hayli yavaşça belirtili seyrediyor hastalık. Bence temel prensip hâlâ tıpkı.
– Yani?
Dünya şayet aşılanma suratını kaybetmezse -ki bu Türkiye için de geçerli- artık virüsün hareket alanı daralmaya başlıyor. Daralmaya başlayınca da yeni mutasyonların ortaya çıkma mümkünlüğü epeyce düşüyor. Bu büsbütün sayı oyunu… Her mutasyon, virüsün davranışını biraz olsun değiştirebilir. Lakin bu sonsuz bir şey değil. Bir basamaktan daha sonra virüsün de artık epeyce fazla hareket alanı yok.
– örneğin ben iki doz aşımı oldum lakin toplumun yarısı olmadı. Risk altında mıyım?
Bu her aşı için birebir değil. Şu anda mRNA aşılarından büsbütün kaçan bir varyant yok. Bu aşılar şimdiye kadar çıkan bütün varyantlara karşı da epey faal bir biçimde müdafaa profillerini korudu. Delta’ya karşı müdafaada yavaşça bir düşüş var ancak hâlâ fazlaca kıymetli oranda esirgeyici. ötürüsıyla en üst profile sahip aşılara bakarsanız şu ana kadar varyantların bu aşıdan kaçması üzere bir sorun yok. Lakin bu aşının süratle toplumun yüzde 70-80’ine yapılması gerekiyor ki artık bu varyantların bulaşma ve yayılması engellensin.
– Pekala daima mRNA diyoruz. Türkiye’de 65 yaş üzeri ve sıhhat çalışanları Sinovac aşısı oldular… Artık bu aşıyı olanlara üçüncü aşı öneriliyor…
Sinovac aşısı yeni çıkan varyantlara karşı daha fazla zafiyet gösteriyor. O yüzden benim ve biroldukça uzman kişinin görüşü Sinovac olanların ivedilikle üçüncü doz olarak mRNA aşılarından birini olmaları. Türkiye’de Sinovac aşısı olanlar yüksek risk kümesi, yani 65 yaş üstü ve sıhhat çalışanları ve öteki risk kümeleri. ötürüsıyla bunu öncelik haline getirmek gerekiyor. Türkiye şu anda günde 1-1.5 milyon aşı uyguluyor ki bu hayli güzel bir sayı, bu sürat 2-3 ay içinde devam ederse bu biçimde sonbaharda virüsün yayılma alanını epeyce daraltmamız ve salgını durdurmamız mümkün.
– Her yıl aşı olmamız gerekecek mi?
Şu anda o denli bir tavsiye yok. Ancak bu mümkünlük göz önünde bulunduruluyor. Kesin olan bir şey; bu birinci koronavirüs salgını değildi ve ‘son koronavirüs salgını’ da olmayacak! Lakin ben bu virüsün daima bizi yoklayacağı, türlü türlü vakit içinderda ortaya çıkacağını, yeni pandemiler yaratacağını düşünmüyorum. Elde muazzam güçte bir silah, aşılar, var artık. Virüsün bu biçimdece baskılanacağını, deveran alanının daralacağını ve tehdit olmaktan çıkacağını düşünüyorum. Natürel bu aktif ve tüm dünyada aşılanmanın gerçekleşmesine bağlı olacak. Dünyada bu bahiste muazzam bir eşitsizlik var, hatta ülkelerin kendi ortasında bile eşitsizlikler var. Gelir nesli düşük ülkelerdeyse bu daha da fazla… Şayet bu sorun çözülebilir ve süratli biçimde enfeksiyon alanı daraltılırsa her yıl aşıya gereksinim olacağını düşünmüyorum. İkincisi eldeki datalar bağışıklığın 6-8 ay üzere kısa bir müddetde kaybolacağına dalalet etmiyor. çabucak hemen aşılar ile deneyim 1 yıl civarında olduğu için daha uzun vadede koruyuculuğun sürüp sürmeyeceğini kesin olarak bilmek mümkün değil, lakin benim görüşüm en az 1.5 yıl, muhtemelen daha uzun müddet faal kalacağı.
– Aşı bulundu fakat bilgi kirliliği sürüyor. Hatta daha iki gün evvel Türkiye’de aşı aksileri bir aksiyon düzenledi, doktorları suçladı… Önemli biçimde “Aşı olmayın” diye kampanyalar yapılıyor….
Üst seviye bir karşılık verirsem bunu salgının kendisi kadar vahim görüyorum. Bu davranış her yerde kamu sıhhatini tehdit eder bir boyuta ulaştı. Evvel ilaçlar, daha sonra maske kullanması, hatta Covid’in kendisi ve son olarak aşı için üretilen komplo teorileri gördük. Bunun sebeplerini düşünürken aklıma kimi şeyler geliyor… Bunlardan biri bilimin süratiyle beşerler tarafınca içselleştirilmesi içinde hayli büyük bir vakit farkı var…
– Haklısınız, en hayli söylenen bu, “Aşı aceleye geldi…”
Son 50 senede bilimde olan ilerleme birtakım bilim insanlarını bile gelişimin haricinde bırakabiliyor. Aktif aşıların bu biçimde kısa bir müddetde hayata geçmesinin en kıymetli sebebi bu. Lakin; “Bu kadar süratli biçimde nasıl aşı yapılabilir”; “Bu kadar süratli yapıldı, zira önce biliniyordu”; “Hazırlandı, aslına bakarsanız aşısı da vardı”; “Aceleye geldi, ilaç şirketlerinin çıkarı olduğu için kurumlara baskı yaptılar”; “mRNA teknolojisini bilmiyoruz” üzere bilim dışı münasebetlere dayalı pek hayli komplo teorisi üretildi. Bunların birden fazla bilimsel gelişimin suratının anlaşılamamasından ve onun kuşkuya dönüştürülmesinden kaynaklanıyor.
– Pekala nasıl cevap vermek gerekiyor?
Salgın 2019’un sonunda başladı. Bir ay daha sonra birtakım aşıların çalışmaları çabucak başladı. Hatta iki hafta ortasında virüsün modülleri sentezlenmişti Amerika’da… ondan sonrasında mRNA aşıları gündeme geldi. Bu alışılmış insanları şaşırtıyor, “Bir ayda nasıl oluyor” deniyor. Lakin o bir ay değil işte… Ondan evvel bilime yapılmış 30 yıllık yatırım var. Alışılmış herkes bunu takip edemediği için bilmiyor. Bu teknolojilere temel bilimlerden gelen çok büyük bir bilimsel yatırım yapıldı. Elinizde kod olduğu vakit yeni uygulamalara süratle geçilebiliyor, yani bir lego üzere bütünü hazırlanmış, bir kesimini alıyorsunuz, yerine öbür kesim koyuyorsunuz. Geçtiğimiz 30-40 senede bu uygulamaların temeli inşa edilmiş esasen. İkincisi pandemi gündeme geldiği vakit bilim insanları içinde muazzam bir milletlerarası işbirliği oldu, bilgi ve yetkinlikler süratle paylaşıldı. İkincisi, yatırımlar konusunda da benzeri işbirlikleri ve milletlerarası konsorsiyumlar oluştu. Hem şirketler, hem vakıflar tıpkı vakitte devletlerin ortak gücü muazzam bir transformasyon gösterdi ve tüm aşı adaylarına birebir anda yatırım yapıldı. bu biçimde bir şey bu seviyede hiç bir vakit olmamıştı. Herkes gördü ki kaybedecek vakit yok. Üçüncüsü de hepimiz için biraz sürpriz ve şanslı olan bir durum; 2020’nin başındaki söylemlerime bakıyorum, yüzde 60 tesirli bir aşı hepimiz için bir muvaffakiyet öyküsüydü. Lakin birinci sonuçlar geldiği vakit yüzde 90+ aktiflik seviyeleri çıktı. Bunu hiç birimiz, hatta aşıyı yapanlar bile öngoremiyordu.
– Aşı terslerinin öbür bir argümanı ise aşının ileride önemli komplikasyonlara sebep olacağı…
Bu büsbütün bilimden uzak bir argüman ve yüklü olarak mRNA aşılarını hedefliyor ancak doğal ki bununla sonlu değil (yani Covid öncesinde de komplocular öbür aşılar ortasında bu biçimde kıssalar üretip dağıtmışlardı). Bu aşı çeşidinin daha evvel kullanılmamış bulunmasına dayandırılıyor ve şimdiye kadarki aşı deneyimlerini reddediyor. Büyük yanlışlıklar fazlaca da ustalıkla sunuluyor. İnsanların ikna olmaması mümkün değil. Kimi paketlerinde saygınlık dekorasyonları olan beşerler da bu cins telaffuzlara katılabiliyor. Komplikasyonlara gelince asırlardır bilinen bütün aşı komplikasyonları birinci 8 hafta ortasında görülüyor. Onlar da ekseriyetle alerjik ya da immün sisteme dayalı kimi ender tesirler yahut birtakım virüslerde antikorların istenilen biçimde tasarlanmamasından kaynaklanan sorunlar olabiliyor. Lakin bunlar birinci haftalar ortasında görülüyor. bu biçimde uzun vadede görülen bir aşı komplikasyonu yok.
– DSÖ bir açıklama yaptı, “Maskeleri çıkarmayın” dedi… Perşembe günü Türkiye olağanlaşmaya geçiyor. Gerçek bir karar mı, bundan daha sonra nelere dikkat etmeliyiz?
Benim teklifim toplumun yüzde 70’i aşılanma düzebir daha ulaşana kadar önlemli tarafta olmak. Şu anda tüm tedbirlerin bırakılması için aşılama oranı kâfi değil. Şimdiye kadar biroldukca kusur yapılmış olabilir, orayı tartışmıyorum fakat ayın başından itibaren gelinen nokta hakikat. Kapanma doğruydu, akabinde süratli ve aktif aşılama yapılmaya başlandı, bu da epey olumlu. Fakat bunun en az iki ay daha sürmesi gerekiyor. İki ay daha sonra Türkiye’nin salgın denetimi açısından fazlaca daha kuvvetli bir noktada olacağını düşünüyorum. Sonbaharın birinci aylarına kadar maske takmaya devam etmek gerekiyor. Bir öteki epeyce kıymetli husus, iç alanlarda insanların birbirine maruz kalma risklerinin azaltılması. Büyük toplantılar yapılmamalı. Çok erken davranınca bütün dünyada dramatik ölçüde olumsuz sonuçlar olabileceğini gördük. Virüs üstel olarak büyüyor. Yani katlanarak gidiyor. Boston’da 150 kişilik tek bir toplantının enfeksiyon maliyetinin yüzlerce bin bireye ulaştığını gördük…
– İki doz aşımı olduysam da mı epeyce rahat davranmamalıyım?
Natürel ki iki doz aşısını olmuş beşerler bir ortaya gelebilirler fakat binlerce insanın kapalı salonlara girmesini yahut fazlaca yakın temaslarını hakikat bulmuyorum. Riskli buluyorum. Bu en son dönemeçte yaz kıymetli bir fırsat. Dış yerlerde, açık havada buluşulabilir. Dış yerlerde bulaş riski hayli oldukca küçük. İç yerleri ise hayli dikkatli kullanmak lazım. Havalandırmasına dikkat etmek, yakın temastan uzak kalmak lazım. Bunlar olur ve aşılama süratimiz kesilmez ise iki-üç ay daha sonra rahatlarız.
– Tam açılıyoruz fakat müzik saat 00.00’da bitiyor… Duydunuz mu?
Duydum evet, anlaşılması güç. Ben anlayamadım yani…
– Bağışıklık sistemi koronavirüsle nasıl çaba ediyor? Covid-19’da direnç ne kadar tesirli?
Covid-19 fazlaca değişik ve karmaşık bir hastalık… Bireyler içinde fazlaca büyük ve kimi vakit öngörülemeyen farklılıklar gösterebiliyor. Örneğin obezite, metabolik hastalıklar, yaş üzere dramatik olarak hem hastalığın yükünü birebir vakitte vefat oranlarını etkileyen faktörler var. Ancak bu ormanın imajı, oradan ağaçlara geçersek bu farklılıkların moleküler sistemleri, hangi genetik hassasiyetler ile oluştuğu, nasıl öngörülebileceği hususlarında çabucak hemen hayli net bilgiler yok. Lakin ağır çalışmalar var ve sürecek. Şu anda insanlarda genetik değişiklikleri inceleyen epeyce büyük çaplı genom tarama çalışmaları da yapılıyor.. İkinci husus immün yanıtın gücü ve yanıt profili ile ilgili. Bu iki tarafı keskin bir bıçak üzere…Örneğin interferon karşılığının zayıf olduğu (genetik olarak yahut çabucak hemen genetiği açıklanmamış olan) şahıslarda hastalık ağır seyrediyor. Ancak bu hayli küçük bir tahlil ve hastaların küçük bir kısmında açıklayıcı olabiliyor. İmmün yanıtın uygunsuz olarak yanıt verdiği bireylerde ise sitokin fırtınası üzere tepkiler bu sefer virüsün enfeksiyonu daha sonrası sorunların tartısı ve mevt oranlarını etkileyebiliyor. Yani, başlangıç devrinde zafiyet, gelişim periyodunda uygunsuz şiddette bir cevap, seyri değiştirebiliyor. Son olarak, metabolik sistem ile virüsün ömür ve davranış biçimi içindeki bağların de bir fazlaca yeni alanlar açacağını ve yeni tedavi yaklaşımları doğuracağını düşünüyorum.