Vitra
New member
Dünyanın tek demir Ortodoks kilisesi 124 yaşında Avusturya‘nın başşehri Viyana‘da hazırlanan döküm ve metal aksamları gemilere yüklenerek Tuna Irmağı ve Boğazlar yoluyla Balat’a getirilen ve Haliç‘in kıyısına monte edilen Demir Kilise, dünyanın birinci prefabrik yapıları içinde yer alıyor. O periyotta 4 milyon gümüş levaya mal olan, mihrabı Haliç’e dönük kilise, 1896’da tamamlansa da, mimari bölme duvarı ikonostasisin bir daha tasarlanması ötürüsıyla 1898 yılında ibadete açıldı.
Bulgar Ekzarhlığı Ortodoks Kiliseleri Vakfı bünyesindeki yaklaşık 300 kişi kapasiteli kilise, birinci günkü görkemiyle 124 yıldır sapasağlam ayakta duruyor.
Kilisenin giriş kapısının üzerinde 40 metre yüksekliğinde bir çan kulesi, Rusya’nın Yaroslavl kentinde dökülmüş 3 kubbesi ve günümüzde 2’si kullanılan 6 çanı bulunuyor.
Bulgar Ortodoks inanışının en büyük sembollerinden biri olmaya devam eden, 500 ton demir kullanılarak haç biçiminde inşa edilen kilise, yerli ve yabancı turistlerin yanı sıra tarih, kültür ve tasarım meraklılarının da ilgisini çekiyor.
vakit içinde demirleri oksitlenerek çürümeye yüz tutan kilise, merhum Kadir Topbaş’ın başkanlığında belediyenin katkılarıyla 2011-2018 senelerında restore edilmişti. Kilise, 7 Ocak 2018’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile periyodun Türkiye ve Bulgar başbakanlarının katıldığı merasim ile bir daha hizmete açılmıştı.
Kilise vazifelisi Aleksandr Masev, 19. yüzyılın başlarında başlayan milliyetçilik akımıyla, başta İstanbul olmak üzere Osmanlı coğrafyasında yaşayan Bulgar topluluğunun kendi lisanlarında ayin yapabilecekleri bir kilise arayışına girdiğini, periyodun padişahının müsaadesiyle bugünkü kilisenin yerine ahşap bir kilise inşa edildiğini anlattı.
vakit içinde Bulgar halkının çoğalmasıyla daha büyük bir kiliseye gereksinim duyulduğunu, ahşap kilisenin birkaç defa yandığını lisana getiren Masev, şu biçimde konuştu:
“Ahşap kilisenin yerine daha büyük ve daha ihtişamlı, taştan, kagir bir kilise yapılması planlanıyor. Bunun projeleri hazırlanıyor, projeyi hazırlayan bireyler de o devrin değerli mimarlarından Fossati kardeşler. O kilisenin üretim kademesi başlıyor ancak kilise hiç bir vakit bitirilemiyor. Zira tabanın bataklık olmasından dolayı kagir binayı kaldırmıyor. ondan sonrasında yapılan çalışmalarla ‘buraya nasıl bir kilise yapabiliriz’ diyerek bir yarış açılıyor. Bu müsabaka kararında da devrin Osmanlı Ermeni mimarlarından Hovsep Aznavur büsbütün demir aksamlı bir projeyle müsabakayı kazanıyor ve 1892 yılında büsbütün kilisenin inşa süreci başlıyor. Yaklaşık 4-4,5 sene sürüyor kilisenin inşası. 1896 yılında bitiyor, ancak buradaki ahşaptan yapılan ikonostasis kısmının kiliseye uygun olmadığına karar veriliyor, 1-2 sene daha onun bir daha inşası sürüyor ve 1898 yılında kilise merasimle açılıyor”
Kilisenin tarihi hakkında kaynaklardaki ayrıntıların karışık olduğuna, kilisenin Sanayi İhtilali’nin gerçekleştiği periyotta inşa edildiğine dikkati çeken Masev, şu ayrıntıları paylaştı:
“Hatta şimdi Eyfel Kulesi ile birebir periyotta yapılıyor. O yüzden de o devirde Avrupa’da ve bilhassa Asya’da demirden birfazlaca kilise yapılıyor. Bunun sayısı iki ya da üç değil, 8-9’a yakın kilise var, hala de var. Birçoğu atıl durumda, kullanılmıyor. Ancak yanlış hatırlamıyorsam Filipinler’de tıpkı isimle bir kilise daha var, Katolik kilisesi, demirden ve fazlaca daha büyük. Lakin şu yanlışsız, bu kilise dünyadaki demirden yapılmış tek Ortodoks kilise. Onun haricinde demirden Katolik kiliseleri mevcut, şu anda kullanılmakta olan bizimkiyle birlikte 3 tane olduğu kesin bilgi fakat onun haricinde atıl durumda olanlarla birlikte yaklaşık 9 tane olduğu kaynaklarda var”
Çanların tamamı Rusya’dan gönderilmiş
Neogotik ve Neobarok mimari tipine sahip kilisenin rönesans devrinin izlerini de taşıdığını aktaran Masev, kilisenin mimari usulünün süreç içerisinde eklektik üsluba evrildiğini vurguladı.
Masev, “Çanların en büyüğü 750 kilo. Çanların tamamı Rusya’nın Yaroslavl kentinden o periyot armağan gönderiliyor. Yaroslavl kenti Rusya’da ‘çan şehri’ olarak biliniyor. Bugün Ortodoks dünyasındaki biroldukça kilisenin çanları Yaroslavl kentinde üretiliyor. Hala de bugün dünyanın en yeterli çanları Yaroslavl’da yapılıyor. Onun haricinde ikonostasisteki ikonalar ve ikonostasisin biçimi büsbütün Rus biçimi. İkonolar, Rus fotoğraf sanatkarı (Klavdy) Lebedev tarafınca yapılıyor. İkonostasis de o devrin çarının başmarangozu Aleksiyeviç Ahapkin tarafınca yapılıyor. Büsbütün Rus biçiminde, altın işlemeli, altın varaklı ikonostasis tahminen de İstanbul’daki tahminen de Türkiye’deki en görkemli ikonostasislerden biri” diye konuştu.
Kiliseye, her kesim ve inançtan ziyaretçinin, fiyat ödemeden, rahatlıkla girdiğini belirten Masav, fotoğraf çekmenin de yasak olmadığını belirtti.
‘Biroldukça kümenin tıp rotasında burası da var’
Salgından evvel günde ortalama 750 ila bin kişi ortası ziyaretçi ağırladıklarına vurgu yapan Masev, “Biz bunları, ‘kaç kişi geliyor’ biçiminde kayıt tutmuyoruz. Kendi gözlemlerimizden yaptığımız şey bu. Pandemi devrinde aslına bakarsanız kapalıydık, hiç açmadık. Pandemiden daha sonra doğal bir düşüş yaşandı lakin ortalama nereden baksanız günde 400-500 kişi geliyor. bir daha ziyaretçi sayısı epey hoş. Bilhassa yerli turistler inanılmaz meraklılar, inanılmaz beğeniyorlar burayı. Yurt haricinden, bilhassa Bulgarlar buraya uğramadan muhakkak geçmiyorlar. Biroldukça kümenin çeşit rotasında burası da var. Burayı da eklediler ve İspanyol, Meksikalı, Romanyalı, her halktan ziyaretçimiz oluyor. O taraftan epeyce güzel” tabirlerini kullandı.
‘tekrar kilisemiz yanmasın deyip kiliseyi metalden yaptırıyorlar’
Bulgar cemaatinden Kiryako Liaze ise Demir Kilise hakkında kimi ayrıntıları paylaşarak, “Balkanlarda yerleşik olarak yaşayan Bulgarlar bu biçimde İstanbul’a çalışmak için geliyorlardı. Bilhassa ailelerin erkekleri İstanbul’a geliyorlardı ve şu anda Eminönü semtinde bulunan Balkapan Hanında çalışmaya gelirlerdi. Balkapan Hanında malumunuz bu biçimde besin tanesi, yani arpa, buğday ticareti yapılırdı. ötürüsıyla burada çalışanlar kazandıkları paralarla tekrar Bulgaristan’a dönüp ailelerinin geçimini sağlarlardı. Doğal vakit ilerleyince ailelerini de İstanbul’a getirdiler. İstanbul’da yerleşik oldular ve çoğalmaya başladılar. Çoğalmaya başladıklarında birinci Bulgar cemaatinin ibadet etme gereksinimleri oldu. İstanbul Osmanlı devrinde payitaht, yani başşehir. Ticaretin merkezi, imkanları daha fazla. Aileler yerleşik olarak İstanbul’a yerleşmeye başlıyorlar. İbadet gereksinimi doğunca bu sefer nereye gidecekler, Rum kiliselerine gitmeye başladılar” formunda konuştu.
Bulgar cemaatin süreç ortasında kendi kiliselerini inşa etmek için teşebbüs başlatmış olduğunı belirten Liaze, şöyleki devam etti:
“Demir Kilisede üç mezarın olduğu yerde bir dikili taş vardır, o taş yapılan birinci kilisenin mihrabının olduğu yerdir. Birinci kilise ağaçtandı, daha doğrusu bir konuttu. Stefan Bogoridi (Bulgar asıllı) paşanın meskenidir. bu biçimde öteki bir yerde kilise yapma imkanı olmadığından Stefan Bogoridi paşa konutunun yerini kilise yapılması için bağışlıyor. Konutunu kiliseye dönüştürüyorlar ve bu kilisede de ibadet başlıyor. Lakin vakit ortasında mumlar yakılıyor, ibadet yapılıyor ve bir yangın çıkıyor. Yangında ahşap bina yanmış oluyor, ikinci kere yanıyor bu bina. Onun üzerine cemaat karar alıyor, ‘tekrar kilisemiz yanmasın’ deyip kiliseyi metalden yaptırıyorlar”
Kilisenin her gün ziyaretçilere açık olduğunu ve onarımın akabinde ilginin daha da arttığını hatırlatan Liaze, gelenlerin yapının mimarisini hayranlıkla incelediğini tabir etti.
Bulgar Ekzarhlığı Ortodoks Kiliseleri Vakfı bünyesindeki yaklaşık 300 kişi kapasiteli kilise, birinci günkü görkemiyle 124 yıldır sapasağlam ayakta duruyor.
Kilisenin giriş kapısının üzerinde 40 metre yüksekliğinde bir çan kulesi, Rusya’nın Yaroslavl kentinde dökülmüş 3 kubbesi ve günümüzde 2’si kullanılan 6 çanı bulunuyor.
Bulgar Ortodoks inanışının en büyük sembollerinden biri olmaya devam eden, 500 ton demir kullanılarak haç biçiminde inşa edilen kilise, yerli ve yabancı turistlerin yanı sıra tarih, kültür ve tasarım meraklılarının da ilgisini çekiyor.
vakit içinde demirleri oksitlenerek çürümeye yüz tutan kilise, merhum Kadir Topbaş’ın başkanlığında belediyenin katkılarıyla 2011-2018 senelerında restore edilmişti. Kilise, 7 Ocak 2018’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile periyodun Türkiye ve Bulgar başbakanlarının katıldığı merasim ile bir daha hizmete açılmıştı.
Kilise vazifelisi Aleksandr Masev, 19. yüzyılın başlarında başlayan milliyetçilik akımıyla, başta İstanbul olmak üzere Osmanlı coğrafyasında yaşayan Bulgar topluluğunun kendi lisanlarında ayin yapabilecekleri bir kilise arayışına girdiğini, periyodun padişahının müsaadesiyle bugünkü kilisenin yerine ahşap bir kilise inşa edildiğini anlattı.
vakit içinde Bulgar halkının çoğalmasıyla daha büyük bir kiliseye gereksinim duyulduğunu, ahşap kilisenin birkaç defa yandığını lisana getiren Masev, şu biçimde konuştu:
“Ahşap kilisenin yerine daha büyük ve daha ihtişamlı, taştan, kagir bir kilise yapılması planlanıyor. Bunun projeleri hazırlanıyor, projeyi hazırlayan bireyler de o devrin değerli mimarlarından Fossati kardeşler. O kilisenin üretim kademesi başlıyor ancak kilise hiç bir vakit bitirilemiyor. Zira tabanın bataklık olmasından dolayı kagir binayı kaldırmıyor. ondan sonrasında yapılan çalışmalarla ‘buraya nasıl bir kilise yapabiliriz’ diyerek bir yarış açılıyor. Bu müsabaka kararında da devrin Osmanlı Ermeni mimarlarından Hovsep Aznavur büsbütün demir aksamlı bir projeyle müsabakayı kazanıyor ve 1892 yılında büsbütün kilisenin inşa süreci başlıyor. Yaklaşık 4-4,5 sene sürüyor kilisenin inşası. 1896 yılında bitiyor, ancak buradaki ahşaptan yapılan ikonostasis kısmının kiliseye uygun olmadığına karar veriliyor, 1-2 sene daha onun bir daha inşası sürüyor ve 1898 yılında kilise merasimle açılıyor”
Kilisenin tarihi hakkında kaynaklardaki ayrıntıların karışık olduğuna, kilisenin Sanayi İhtilali’nin gerçekleştiği periyotta inşa edildiğine dikkati çeken Masev, şu ayrıntıları paylaştı:
“Hatta şimdi Eyfel Kulesi ile birebir periyotta yapılıyor. O yüzden de o devirde Avrupa’da ve bilhassa Asya’da demirden birfazlaca kilise yapılıyor. Bunun sayısı iki ya da üç değil, 8-9’a yakın kilise var, hala de var. Birçoğu atıl durumda, kullanılmıyor. Ancak yanlış hatırlamıyorsam Filipinler’de tıpkı isimle bir kilise daha var, Katolik kilisesi, demirden ve fazlaca daha büyük. Lakin şu yanlışsız, bu kilise dünyadaki demirden yapılmış tek Ortodoks kilise. Onun haricinde demirden Katolik kiliseleri mevcut, şu anda kullanılmakta olan bizimkiyle birlikte 3 tane olduğu kesin bilgi fakat onun haricinde atıl durumda olanlarla birlikte yaklaşık 9 tane olduğu kaynaklarda var”
Çanların tamamı Rusya’dan gönderilmiş
Neogotik ve Neobarok mimari tipine sahip kilisenin rönesans devrinin izlerini de taşıdığını aktaran Masev, kilisenin mimari usulünün süreç içerisinde eklektik üsluba evrildiğini vurguladı.
Masev, “Çanların en büyüğü 750 kilo. Çanların tamamı Rusya’nın Yaroslavl kentinden o periyot armağan gönderiliyor. Yaroslavl kenti Rusya’da ‘çan şehri’ olarak biliniyor. Bugün Ortodoks dünyasındaki biroldukça kilisenin çanları Yaroslavl kentinde üretiliyor. Hala de bugün dünyanın en yeterli çanları Yaroslavl’da yapılıyor. Onun haricinde ikonostasisteki ikonalar ve ikonostasisin biçimi büsbütün Rus biçimi. İkonolar, Rus fotoğraf sanatkarı (Klavdy) Lebedev tarafınca yapılıyor. İkonostasis de o devrin çarının başmarangozu Aleksiyeviç Ahapkin tarafınca yapılıyor. Büsbütün Rus biçiminde, altın işlemeli, altın varaklı ikonostasis tahminen de İstanbul’daki tahminen de Türkiye’deki en görkemli ikonostasislerden biri” diye konuştu.
Kiliseye, her kesim ve inançtan ziyaretçinin, fiyat ödemeden, rahatlıkla girdiğini belirten Masav, fotoğraf çekmenin de yasak olmadığını belirtti.
‘Biroldukça kümenin tıp rotasında burası da var’
Salgından evvel günde ortalama 750 ila bin kişi ortası ziyaretçi ağırladıklarına vurgu yapan Masev, “Biz bunları, ‘kaç kişi geliyor’ biçiminde kayıt tutmuyoruz. Kendi gözlemlerimizden yaptığımız şey bu. Pandemi devrinde aslına bakarsanız kapalıydık, hiç açmadık. Pandemiden daha sonra doğal bir düşüş yaşandı lakin ortalama nereden baksanız günde 400-500 kişi geliyor. bir daha ziyaretçi sayısı epey hoş. Bilhassa yerli turistler inanılmaz meraklılar, inanılmaz beğeniyorlar burayı. Yurt haricinden, bilhassa Bulgarlar buraya uğramadan muhakkak geçmiyorlar. Biroldukça kümenin çeşit rotasında burası da var. Burayı da eklediler ve İspanyol, Meksikalı, Romanyalı, her halktan ziyaretçimiz oluyor. O taraftan epeyce güzel” tabirlerini kullandı.
‘tekrar kilisemiz yanmasın deyip kiliseyi metalden yaptırıyorlar’
Bulgar cemaatinden Kiryako Liaze ise Demir Kilise hakkında kimi ayrıntıları paylaşarak, “Balkanlarda yerleşik olarak yaşayan Bulgarlar bu biçimde İstanbul’a çalışmak için geliyorlardı. Bilhassa ailelerin erkekleri İstanbul’a geliyorlardı ve şu anda Eminönü semtinde bulunan Balkapan Hanında çalışmaya gelirlerdi. Balkapan Hanında malumunuz bu biçimde besin tanesi, yani arpa, buğday ticareti yapılırdı. ötürüsıyla burada çalışanlar kazandıkları paralarla tekrar Bulgaristan’a dönüp ailelerinin geçimini sağlarlardı. Doğal vakit ilerleyince ailelerini de İstanbul’a getirdiler. İstanbul’da yerleşik oldular ve çoğalmaya başladılar. Çoğalmaya başladıklarında birinci Bulgar cemaatinin ibadet etme gereksinimleri oldu. İstanbul Osmanlı devrinde payitaht, yani başşehir. Ticaretin merkezi, imkanları daha fazla. Aileler yerleşik olarak İstanbul’a yerleşmeye başlıyorlar. İbadet gereksinimi doğunca bu sefer nereye gidecekler, Rum kiliselerine gitmeye başladılar” formunda konuştu.
Bulgar cemaatin süreç ortasında kendi kiliselerini inşa etmek için teşebbüs başlatmış olduğunı belirten Liaze, şöyleki devam etti:
“Demir Kilisede üç mezarın olduğu yerde bir dikili taş vardır, o taş yapılan birinci kilisenin mihrabının olduğu yerdir. Birinci kilise ağaçtandı, daha doğrusu bir konuttu. Stefan Bogoridi (Bulgar asıllı) paşanın meskenidir. bu biçimde öteki bir yerde kilise yapma imkanı olmadığından Stefan Bogoridi paşa konutunun yerini kilise yapılması için bağışlıyor. Konutunu kiliseye dönüştürüyorlar ve bu kilisede de ibadet başlıyor. Lakin vakit ortasında mumlar yakılıyor, ibadet yapılıyor ve bir yangın çıkıyor. Yangında ahşap bina yanmış oluyor, ikinci kere yanıyor bu bina. Onun üzerine cemaat karar alıyor, ‘tekrar kilisemiz yanmasın’ deyip kiliseyi metalden yaptırıyorlar”
Kilisenin her gün ziyaretçilere açık olduğunu ve onarımın akabinde ilginin daha da arttığını hatırlatan Liaze, gelenlerin yapının mimarisini hayranlıkla incelediğini tabir etti.