Vitra
New member
Devlet siyasetleri, özel şirketler, kaçak işletmeler… Maden kazaları mukadderat değil Zonguldak’taki kaçak maden ocaklarında uzmanların varsayımlarına bakılırsa 4 bine yakın insan çalışıyor. Kentte nüfusun ve işsizliğin artması, bu ocakların kapatılmasının önüne kapatan mahzurlardan birini teşkil ediyor.
Devlet kâfi tedbiri almıyor
Medyascope’tan İbrahim Yayan‘ın haberine nazaran, TMMOB Maden Mühendisleri Odası Zonguldak Şube Lideri Çağlar Öztürk şunları söylemiş oldu:
“Bizzat devletin en üst seviye yöneticilerin, burada yapılan toplantılarda ağızlarından duydum. Kaçak madenlerin kapatılmasının, çalışamaz hale getirilmesinin kentte toplumsal meselelere yol açacağını, burada yaşananlara daha farklı yaklaşmak gerektiğini tabir ediyorlar. Yani, burada bile bile lades var.”
28 yıldır Zonguldak’ta gazetecilik yapan Mustafa Özdemir’e nazaran devlet kaçak madenlerin yerlerini biliyor lakin aktif bir gayret yürütmüyor:
“Zaman vakit bu kaçak ocaklar bombalamayla kapatılıyor, girişine iki tahta çakılıp mühür vuruluyor ancak sonraki gün bunları söküp tekrar ocağa çalışmaya giriyorlar.”
Çalışana verilen eğitimler yetersiz
Kanunlara bakılırsa TTK’nın imtiyaz alanlarında faaliyet sürdüren maden işletmelerindeki çalışanların eğitimleri, iş yeri sahibi olan işletmeci firmalara ilişkin. Lakin özel maden şirketi işletmecileri bu eğitimleri önemsemiyor. Araştırmacı Nurhal Çelik’e göre maden ocaklarında verilen eğitim yüzeysel:
“Eğitimler, çalışma saatinin haricinde personelin aslına bakarsanız yorgun olduğu, vardiyası bittikten daha sonra eğitim veriliyor. Bu eğitimler bir şuur aşılamadan fazla ekipman tanıtmaktan öteye gitmiyor. Beşerler eğitimi alırken neyi niye yaptığını bilmiyor. Bu prosedür büsbütün yanlış ve kazaların yaşanmasındaki en kıymetli sebeplerden biri. Siyaset üreticiler bu eğitimleri bir daha tasarlamalı.”
İş güvenliğine kıymet verilmiyor
Çelik’e bakılırsa özel dal, güvenlik tedbirlerini bir yük olarak görüyor:
“İşveren, personelin güvenlik tedbirlerini maliyet kalemi olarak görüyor. Bu sebeple yüzeysel yapıyor. Daha az personel istihdam ediyor ve daha az iş sıhhati güvenliği tedbiri alıyorlar. Emekçilere daha ucuz ekipman alıyorlar. Hatta personellerden kendi kıyafetlerini almasını isteyenler var.”
Çağlar Öztürk de özel dalın iş güvenliğini masraf olarak gördüğünü düşünenlerden:
“Ekipmanda sırf bir firma yarı mekanize sisteme geçti. İş güvenliğini masraf nazarann rödovansçıların ocaklarında kaza olmaması kimi vakit mucize. Her sahanın iş güvenliği uzmanı vardır lakin kimi alanlara bakan uzmanlar İstanbul’dan iş güvenliği uzmanlığı yapıyorlar. Bir de diploma kiralayan iş güvenliği uzmanları var. Bunun ivedilikle önüne geçilmeli. Ben özel kesimdeyken bir gün patrona dedim ki ‘sondaj makinası al. Sondaj makinasız bu alanda ilerleme yapamazsın, insan öldürürsün. O da bana ‘Ne yapacaklar? Sondaj makinasıyla delip birbirlerine mi bakacaklar?’ diye alay ediyordu. Devlet bu masrafları şirketlere yüklemek istemiyor.”
Yüksel’e nazaran, maden ocaklarında çalışan iş güvenliği uzmanlarının mesleksel bağımsızlığı olmuyor. Ocaklarda gördüğü sorunları raporlayan biroldukca uzmanın iş akdinin sonlandırıldığını belirten Yüksel patronların, ekonomik faaliyeti olumsuz etkileyecek uygulamalara müsaade vermediğini söylemiş oldu.
İsmini vermek istemeyen bir özel maden işletmecisi ise, “Denetleme öncesi madenlerini kapatıp denetlemeden daha sonra açan şirketler var” dedi.
TTK ziyan ediyor, şirketler kârda
TTK’nın bilançolarına baktığımızda uzun müddettir ziyan eden bir kurum olduğu görülüyor. 2019’de ziyanı 1 milyar lirayı geçen TTK, 2020’de 1.2 milyar lira, 2021’de ise 1.5 milyar lira ziyan etti.
Ocaklarda iş güvenliğine dikkat edilmemesi, az sayıda personelle çalışma ve emekçilerin maaşlarında yapılan kesintiler özel şirketlerin kâr etmesinin en önemli sebepleri içinde yer alıyor.
TTK’dan emekli maden personeli Ahmet Öztürk’e bakılırsa, kayıt dışı kömür üretimi özel kesimin kâr etmesindeki en kıymetli sebeplerinden biri:
“Rödovansçılarda önemli manada kayıt dışı üretim var. Başta vergi maliyetleri olmak üzere hayli değerli avantajlara sahipler ve TTK’ya göre fazlaca daha yüksek kotlarda çalışıyorlar. Yüksek kotlardan çalıştıktan daha sonra ocağı kapatıp bir öteki ocağa geçebiliyorlar. ötürüsıyla bu istikametiyle de maliyetleri düşüktür. Özel dal dinamizmi, düşük fiyat siyasetleri ve iş güvenliği masraflarından kısması sebebiyle önemli kar oranlarına ulaşabiliyor.”
Öztürk, kelamlarının devamında TTK’nın bir ekonomik işletme hüviyetinin olmadığını söylemiş oldu:
TTK’da iş güvenliği harcamalarının daha fazla olduğunu söyleyen Öztürk, bunun niçinini şöyle deklare etti:
“Son çıkan kanunla iş güvenliği sebebiyle ortaya çıkacak ziyan ve tazminatların işin müsebbibi şahıslara rücu edilmesi kelam konusu. ötürüsıyla TTK’da yönetici durumundaki bireyler tazminat davasıyla karşı karşıya kalmamak için iş güvenliği sıkıntısına özel kesimden daha fazla dikkat eder. Fakat kurumda liyakatın yok edilmiş olması, jenerasyondan nesle aktarılan bilgi bağının koparılması, erken yaşta tecrübeli madencilerin emekli olması önemli iş güvenliği meselelerinin ortaya çıkmasına sebep oldu. Üretim odaklı bir çalışmadan daha epey gündelik siyasetin muhtaçlıklarını karşılamaya dönük çalışıyorlar. Giderek daraltılan, küçültülen bir kurum olan TTK, bu sebeple yatırım da yapamamaktadır. Tüm bunlar üst üste gelince TTK kaynak tüketen bir kurum haline gelmiştir.”
Devlet kâfi tedbiri almıyor
Medyascope’tan İbrahim Yayan‘ın haberine nazaran, TMMOB Maden Mühendisleri Odası Zonguldak Şube Lideri Çağlar Öztürk şunları söylemiş oldu:
“Bizzat devletin en üst seviye yöneticilerin, burada yapılan toplantılarda ağızlarından duydum. Kaçak madenlerin kapatılmasının, çalışamaz hale getirilmesinin kentte toplumsal meselelere yol açacağını, burada yaşananlara daha farklı yaklaşmak gerektiğini tabir ediyorlar. Yani, burada bile bile lades var.”
28 yıldır Zonguldak’ta gazetecilik yapan Mustafa Özdemir’e nazaran devlet kaçak madenlerin yerlerini biliyor lakin aktif bir gayret yürütmüyor:
“Zaman vakit bu kaçak ocaklar bombalamayla kapatılıyor, girişine iki tahta çakılıp mühür vuruluyor ancak sonraki gün bunları söküp tekrar ocağa çalışmaya giriyorlar.”
Çalışana verilen eğitimler yetersiz
Kanunlara bakılırsa TTK’nın imtiyaz alanlarında faaliyet sürdüren maden işletmelerindeki çalışanların eğitimleri, iş yeri sahibi olan işletmeci firmalara ilişkin. Lakin özel maden şirketi işletmecileri bu eğitimleri önemsemiyor. Araştırmacı Nurhal Çelik’e göre maden ocaklarında verilen eğitim yüzeysel:
“Eğitimler, çalışma saatinin haricinde personelin aslına bakarsanız yorgun olduğu, vardiyası bittikten daha sonra eğitim veriliyor. Bu eğitimler bir şuur aşılamadan fazla ekipman tanıtmaktan öteye gitmiyor. Beşerler eğitimi alırken neyi niye yaptığını bilmiyor. Bu prosedür büsbütün yanlış ve kazaların yaşanmasındaki en kıymetli sebeplerden biri. Siyaset üreticiler bu eğitimleri bir daha tasarlamalı.”
İş güvenliğine kıymet verilmiyor
Çelik’e bakılırsa özel dal, güvenlik tedbirlerini bir yük olarak görüyor:
“İşveren, personelin güvenlik tedbirlerini maliyet kalemi olarak görüyor. Bu sebeple yüzeysel yapıyor. Daha az personel istihdam ediyor ve daha az iş sıhhati güvenliği tedbiri alıyorlar. Emekçilere daha ucuz ekipman alıyorlar. Hatta personellerden kendi kıyafetlerini almasını isteyenler var.”
Çağlar Öztürk de özel dalın iş güvenliğini masraf olarak gördüğünü düşünenlerden:
“Ekipmanda sırf bir firma yarı mekanize sisteme geçti. İş güvenliğini masraf nazarann rödovansçıların ocaklarında kaza olmaması kimi vakit mucize. Her sahanın iş güvenliği uzmanı vardır lakin kimi alanlara bakan uzmanlar İstanbul’dan iş güvenliği uzmanlığı yapıyorlar. Bir de diploma kiralayan iş güvenliği uzmanları var. Bunun ivedilikle önüne geçilmeli. Ben özel kesimdeyken bir gün patrona dedim ki ‘sondaj makinası al. Sondaj makinasız bu alanda ilerleme yapamazsın, insan öldürürsün. O da bana ‘Ne yapacaklar? Sondaj makinasıyla delip birbirlerine mi bakacaklar?’ diye alay ediyordu. Devlet bu masrafları şirketlere yüklemek istemiyor.”
Yüksel’e nazaran, maden ocaklarında çalışan iş güvenliği uzmanlarının mesleksel bağımsızlığı olmuyor. Ocaklarda gördüğü sorunları raporlayan biroldukca uzmanın iş akdinin sonlandırıldığını belirten Yüksel patronların, ekonomik faaliyeti olumsuz etkileyecek uygulamalara müsaade vermediğini söylemiş oldu.
İsmini vermek istemeyen bir özel maden işletmecisi ise, “Denetleme öncesi madenlerini kapatıp denetlemeden daha sonra açan şirketler var” dedi.
TTK ziyan ediyor, şirketler kârda
TTK’nın bilançolarına baktığımızda uzun müddettir ziyan eden bir kurum olduğu görülüyor. 2019’de ziyanı 1 milyar lirayı geçen TTK, 2020’de 1.2 milyar lira, 2021’de ise 1.5 milyar lira ziyan etti.
Ocaklarda iş güvenliğine dikkat edilmemesi, az sayıda personelle çalışma ve emekçilerin maaşlarında yapılan kesintiler özel şirketlerin kâr etmesinin en önemli sebepleri içinde yer alıyor.
TTK’dan emekli maden personeli Ahmet Öztürk’e bakılırsa, kayıt dışı kömür üretimi özel kesimin kâr etmesindeki en kıymetli sebeplerinden biri:
“Rödovansçılarda önemli manada kayıt dışı üretim var. Başta vergi maliyetleri olmak üzere hayli değerli avantajlara sahipler ve TTK’ya göre fazlaca daha yüksek kotlarda çalışıyorlar. Yüksek kotlardan çalıştıktan daha sonra ocağı kapatıp bir öteki ocağa geçebiliyorlar. ötürüsıyla bu istikametiyle de maliyetleri düşüktür. Özel dal dinamizmi, düşük fiyat siyasetleri ve iş güvenliği masraflarından kısması sebebiyle önemli kar oranlarına ulaşabiliyor.”
Öztürk, kelamlarının devamında TTK’nın bir ekonomik işletme hüviyetinin olmadığını söylemiş oldu:
TTK’da iş güvenliği harcamalarının daha fazla olduğunu söyleyen Öztürk, bunun niçinini şöyle deklare etti:
“Son çıkan kanunla iş güvenliği sebebiyle ortaya çıkacak ziyan ve tazminatların işin müsebbibi şahıslara rücu edilmesi kelam konusu. ötürüsıyla TTK’da yönetici durumundaki bireyler tazminat davasıyla karşı karşıya kalmamak için iş güvenliği sıkıntısına özel kesimden daha fazla dikkat eder. Fakat kurumda liyakatın yok edilmiş olması, jenerasyondan nesle aktarılan bilgi bağının koparılması, erken yaşta tecrübeli madencilerin emekli olması önemli iş güvenliği meselelerinin ortaya çıkmasına sebep oldu. Üretim odaklı bir çalışmadan daha epey gündelik siyasetin muhtaçlıklarını karşılamaya dönük çalışıyorlar. Giderek daraltılan, küçültülen bir kurum olan TTK, bu sebeple yatırım da yapamamaktadır. Tüm bunlar üst üste gelince TTK kaynak tüketen bir kurum haline gelmiştir.”