Vitra
New member
AKP’nin birinci Dışişleri Bakanı Yakış: AK Parti’nin maruz kaldığı şey güç zehirlenmesi Cumhuriyet’ten İpek Özbey’e değerlendirmelerde bulunan Yaşar Yakış, Erdoğan-Biden görüşmesine ve gündeme dair değerlendirmelerde bulundu.
– 2001’de “derin devlet irtibatlı yolsuzlukların önüne geçme” vaadiyle iktidara gelmiş bir parti, kurucusunu hiç tereddüt etmeden ihraçla cezalandırırken bugün bir kabahat örgütü önderinin epeyce ağır tezleriyle karşı karşıya lakin AKP’de kimsenin gıkı dahi çıkmıyor. Çok enteresandır ki yargı da sessizliğini korumakta. 20 yılda gelinen seviyeyi kıymetlendirir misiniz?
AK Parti’ye kurucu üye olarak davet edildiğim vakit o üç unsurun, yani “Yoksulluk, Yolsuzluk ve Yasaklar”la uğraşın gerçekleşeceğini umarak kabul ettim. Benim bakanlığım vaktinde da bakanlığımdan daha sonra parlamenterlik devrinde de bir daha yolsuzluğa karşı uğraşta bir ara kaydedilmişti. Hatta Avrupa Birliği’ne iştirak süreci de canlı tutulduğu için o tarihte 3 Y’nin ortadan kaldırılmasında ara alınmıştı. 2007-2008’lerden, hele 2011’den daha sonra bu süreç büsbütün aksine döndü ve o denli zannediyorum ki İttihat ve Terakki vaktindeki yolsuzluklar ve hatta kanunsuzlukların fazlaca daha ötesine geçen, her tarafa saçılmış olan bir yolsuzluk tablosuyla karşı karşıya kaldık. Bu beni fazlaca üzüyor olağan. Bu duruma geleceğini bilemezdik ancak o denli bir partiye o tarihte gönül vermiş olmak beni hayli üzüyor natürel. İhraç edilmemiş olsaydım dahi 2011’den daha sonra bu biçimde bir partinin ortasında yer almayı dilek etmezdim.
– AKP’yi bu noktaya ne getirdi?
Toplumsal bilimlerde bir kelam vardır, “Her iktidar bozar, mutlak iktidar kesinlikle bozar” diye. Buna Türkçede daha kısa bir tabirle “güç zehirlenmesi” diyoruz. Ak Parti’nin maruz kaldığı şey de bu güç zehirlenmesi sorunu.
– Erdoğan-Biden doruğu bugün. The Washington Times, The New York Times üzere aktif gazeteler “Organize kabahat başkanının tezleri Türk hükümetini sarsıyor” yorumuyla yayın yapıyor. Olan biten Erdoğan’ın Biden’a karşı elini zayıflatıyor mu?
Genç memurluğumuzdan bakanlığımıza kaç kere hazırlıklarını yaptık. 40 yıllık diplomasi deneyimim bana şunu söylüyor: bu biçimde bir durumda görüşeceğiniz insanın birfazlaca eksiklikleri var ise pek alışılmış ki yapacağınız toplantı sırasında ondan zirve tepe yararlanmak istersiniz. Artık de o denli zannediyorum, ortasında bulunduğu bu durum niçiniyle Türkiye’nin bu zayıflığından ABD’nin yararlanmaması mümkün değil; pek doğal isteyecektir. Tahminen bu iktidarın çökme arifesinde olduğunu da hesaba katarak “Dur bakalım, zaten çöksün, biz bir şey yapmayalım” diye de düşünebilirler. Fakat Türkiye’yi zayıf olarak yakaladıklarını göz önünde bulundurarak müzakere yürüteceklerini varsayım ediyorum. Ben bu şartlar altında bir ülkeyle müzakereye başlamış olsaydım “Karşımdaki ülke bu niçinlerle zayıf ve yasal çerçevede kendi ülkem açısından neler elde edebilirim” kanısı zihnimin gerisinde hazır dururdu. Eminim ki Amerikan delegasyonunun zihninin gerisinde bu biçimde bir fikir vardır.
– G7 tepesinin kapanışında Biden “Yolsuzlukla çaba konusunda anlaştık, yolsuzluk hükümetlere ziyan veriyor. Paravan şirketler ve kara para aklama problemlerine el atacağız” dedi. Türkiye bu cümleden ne anlamalı?
Türel bağlayıcılıktan fazla Biden’ın milletlerarası alanda başlatmak istediği bir hareketin işareti bu. İletinin muhataplarından biri de elbette Türkiye ve ikili görüşme sırasında bundan rahatsızlık duyacaktır.
– ABD Dışişleri Bakanı Blinken, daha masaya bile oturulmamışken “Türkiye ile aramızdaki ayrılıklar sır değil. Biroldukca açıdan bir NATO müttefikinin davranması gerektiği üzere davranmıyor” derken Ulusal Savunma Bakanı Akar, muadiliyle görüşmesinin olumlu geçtiğini anlatıyor. Bu farklı yaklaşımın diplomasi lisanındaki manası ne?
Amerika’nın kurumsal yapısı, yapılan görüşmeleri onların nasıl değerlendirdiğini gösterdiği için epey kıymetli. Türkiye tarafı da ister istemez kendi açısından hangi alanlarda kuvvetliyse o kuvvetli alanları vurgular. Daha doğrusu eşit şartların olduğu bir ortamda bu biçimde vakit içinderda bir görüşme olduğunda ortak bir metin ortaya çıkarılır. Bu ortak bir bildiri halinde de olabilir, her iki tarafın bağımsız olarak açıklayacağı ortak metin halinde de olabilir. Birebir saatlerde birebir metni açıklarlar. Bu, iki taraf içinde mutabakatın yüzde yüz olduğu manasına gelir. Şayet taraflardan biri bir şey, öbürü başka bir şey söylüyorsa tam bir mutabakat yok demektir. Farklı açıklamaların ardında yatan niye budur.
– AKP iktidarının ABD ile en güç görüşmesi denebilir mi?
Daha da berbata gitme ihtimali hâlâ var. Amerika NATO müttefikimiz. Benim NATO’da çalıştığım devirlerde “Amerika NATO demektir” diye bir tabir vardı. Hâlâ da söyleniyor. ötürüsıyla Amerika NATO’ya epeyce ehemmiyet veren bir ülkedir. Türkiye, Ortadoğu’da epeyce kritik bir jeo-stratejik bölgeyi işgal eden, ABD’den daha sonra en büyük orduya sahip olan bir ülke. bu biçimde bir ülkeyi bugünkü şartlarda, yani ABD Rusya’yla dalaşmışken, Çin’i tehlike olarak görürken Türkiye’yi sokak ortasında harcayacak biçimde davranması zordur. Lakin Türkiye’nin tahminen şimdiki iktidarının sona ereceği ve daha sonra düze çıkacağı, münasebetlerin olağana döneceği fikrini taşıdığı, bu biçimde bir beklenti ortasında olduğunu düşünüyorum. Biden ile Trump vaktinde olduğu üzere canı istediği vakit telefon ederek görüşebileceği devri geride bıraktık. Biden, lakin 90 günden daha sonra telefon açtı ve o da olumsuz bir şey söylemek içindi. Bütün bunlar şunu düşündürtüyor: Biden’ın 40 yıldan daha fazla senatörlük deneyimi var. Biden’ın kurumsal yapılara kıymet veren bir lider olacağını düşünüyoruz.
– Ortadoğu’da en uzun mühlet diplomatlık yapan sizsiniz değil mi; kaç yıl?
Mısır, Suriye ve Suudi Arabistan’da toplam 12 yıl.
– Artık nerdeyse çabucak hepsiyle kavgalıyız; ABD’yle masaya otururken de elimizi zayıflatmış olmuyor mu bu?
Evvelce ABD, Ortadoğu’da bir şey yapacakken “Acaba Türkiye ne der” diye düşünürken artık o denli değil. Bakın son İsrail-Filistin çatışmasına… Türkiye çok yüksek kanılarını lisana getirdi fakat kimse Türkiye’nin ne dediğine bakmadı. Görmezlikten gelindi. Ateşkesi sağlayan Mısır’ın diplomasisi oldu.
– Türkiye – Amerika alakalarına de yansıması olacak mıdır?
Türkiye değerli bir NATO ülkesidir. Onunla münasebetlerin iki lider içindeki telefon görüşmesi ya da tweet’lerle değil, iki taraftaki yetkili kurumlarla kurumsal olarak ilerleyeceğini düşünüyorum. ötürüsıyla bu toplantıdan şaşaalı sonuçlar çıkarmaktan çok, karşı tarafı incitmeden, kırıp dökmeden şimdiki bağları şu ya da bu türlü sürdürme maksadı ön plana gelecektir.
– “Dur bakalım, resen çöksün, biz bir şey yapmayalım” diye de düşünebilirler dediniz ya, Avrupa Parlamentosu’nun raporundaki söz aklıma geldi: “Türkiye, AKP değil” bildirisi vermişlerdi…
aslına bakarsanız demokrasilerin hâkim olduğu ülkelerde hiç bir ülke öteki bir ülkeyle temaslarını yürütürken bu parti ebediyen iktidarda kalacaktır var iseyımından hareket etmez. Türkiye’deyse bugünkü durum ebediyen payidar olmayacaktır hususu daha fazla ortaya çıktı. Sedat Peker’in açıklamalarıyla “lağım patlaması” diye tabir edilenler ortaya saçıldıktan daha sonra bu konu tahminen daha fazla ortaya çıkacaktır.
– Siz rahip krizini, “ABD ile münasebetleri bilen birilerine yanlışsız düzgün danışılmadı ya da diplomatların ihtarları ‘Siz monşerler ne bilirsiniz’ denilip geri plana itildi” diyerek eleştirmiştiniz. O süreçte krizin kaybedeni Türkiye’ydi. “Monşerler gitti, bu biçimde oldu” diyebilir miyiz?
Türkiye’deki dışişleri düzeneğinin dünyada da bir prestiji vardı. Yeteri kadar yararlanılmadı. Bir orkestra düşünün, ömründe hiç keman çalmamış bir insanı başkemancı olarak konsere çıkarıyorsunuz. Durum budur.
– Burada başkemancı kim?
Diploması topluluğunda kritik noktalara getirilen insanlardan bahsediyorum. Yalnızca yabancı lisan bildiği için misyonlara getirilen beşerler var. Yabancı lisan bilen herkes diplomatlık yapabilir üzere bir yaklaşım var. halbuki fazlaca yeterli yabancı lisan bilmek diplomatlığın kâfi koşulu değil, önşartıdır. yıllar ortasında pişmiş olmanız, düzgün ustaların yanında çıraklık yapmanız, fırtınalı denizlerde geminizi yürütmüş olmanız gerekir. Bu çeşit beşerler şu ya da bu niçinle Cumhurbaşkanı’nın etrafından uzaklaştılar. Şu anda karşılaştığımız problemlerden biri bu, hepsi değil.
– Sessiz ve aktif bir diplomasi yürütülüyor, meseleler gürültü patırtıyla çözülmüyordu. daha sonra dış siyaset iç siyaset gereci olarak kullanıldı.
Bu, akşamdan sabaha olmadı. AK Parti birinci seçildiğinde partinin yetkili şuralarında -ki ben de bakılırsavliydim- bahisleri tartışma usulümüzü hatırlıyorum. Yargı ne der, askeriye ne der, kamuoyu ne der, kanaat liderleri ne der diyerek kendimize soruyor ve ihtiyatlı hareket ediyorduk. 2004’te belediye seçimlerinden ve daha sonrasında ikinci seçimden de daha kuvvetli çıkınca kendisine inanç geldi ve üçüncü seçimde çığırından çıktı.
– AKP seçmeni nezdinde bunun bir karşılığı oluyor mu?
Şimdiye kadar oldu, evet. Yapılmaması gereken bir şey yapıldı, dış siyaset mevzularını iç siyaset materyali olarak kullandı. İsrail ile hiç bir sıkıntımız olmaması gerekirken Arap ülkelerinin dahi yapmadığı biçimde karşımıza aldık. Hamas isimli bir örgütün tek korucuyusu haline geldik. Bunu da öteki ülkelere meydan okuyarak yaptık. Türkiye’nin Arap-İsrail konusundaki istikrarlı tavrı 1947’lere kadar masraf. Eşit ara bize manivela imkânı sağladı. Atatürk’ün 1934’te Dışişleri Müsteşarı Numan Menemencioğlu’na verdiği tavsiyeler var. Araplar içindeki ihtilaflara asla taraf olmayın, onlar sizden tavsiye istemedikçe akıl vermeye kalkmayın demiştir.
– Biden, Erdoğan’ın beş ay beklediği telefonu “24 Nisan”a denk getirdi. “Bugün ABD aleyhtarı iklim kaçınılmaz olarak sertleşir” görüşü hâkimdi, lakin olaya beklenmedik biçimde sessiz kalındı.
Birincisi Türkiye’nin yapabileceği bir şey yoktu, ikincisi NATO doruğunda iki lider görüşecekti ve gereksiz yere ABD’yi aksiliğe itmek istenmedi.
– ABD’yle önemli sorunlarımız var. Halkbank davası, F-35/S-400 krizi… Biden en epeyce hangisinde bastırır?
Gündeminin en kıymetli hususunun S-400’ler olacağı kanaatindeyim.
– Türkiye S-400 alımını durdurabilir ya da hava savunma sistemleri İncirlik Üssü’ne konuşlandırılabilir mi? Karşımızda da Rusya var…
Amerikalı profesör, beraberinde muharrir Henri Barkey bir makalesinde Katar’daki askeri üste konuşlandırsa diye yazdı. Amerikan idaresinden işaret alarak mı yoksa zaten mi yazdı bilmiyoruz lakin bir ihtimal olarak köşede durmalı. Orada bir diğer konu, Rusya’nın ne diyeceği muhakkak değil. “Katar’da konuşlandırmandan yana değilim, zira İran’ı tehdit eder” diyebilir. Putin’in de orada söyleyeceği kelamı vardır lakin ne söyleyeceği çabucak hemen muhakkak değil. İncirlik’te de konuşlandırılabilir. Amerika’nın yakından izlemesi imkânı olur. Şu anda Türkiye’nin üzerinde önemli bir baskı var. Tahminen bugünkü tepede de aşikâr olmayacak. Ortada bırakılıp bir süre daha olgunlaşmaya bırakılabilir.
– Erdoğan yakın vakitte ABD şirket yöneticileriyle bir görüşme yaptı. Amerikan şirketlerine teşvik yoluyla taviz gündeme gelmiş midir?
Amerikalı şirket yöneticileri Türkiye’nin ne dediğine değil, ne yaptığına bakacaktır. Türkiye’de yargının şimdiki durumu karşısında bir Amerikalı şirket sahibinin, Türkiye’de istediğim üzere yatırım yapabilirim, diyeceğinden emin değilim. Lakin el altından hayli büyük ödünler vermek suretiyle tahminen cezbedilebilir. Bunun yanlışsız yolu evvel hukuk, daha sonra ekonomiyi düzeltmektir. Yoksa Cumhurbaşkanı’nın telekonferansla verdiği sözlerle hareket edeceklerini zannetmiyorum.
– İktidar Brüksel tepesi öncesinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı’nı HDP’ye karşı harekete geçirdi. Biden, demokrasiyi önceleyen bir başkan olarak mevzuyu masaya getirir mi?
Türkiye’nin başta Kuzey Suriye’deki Kürtler olmak üzere genel olarak Kürt siyaseti konusunda Amerika ile ayrıştığını biliyoruz. Bu mevzuyu Biden lisana getirmese Türkiye’nin ortaya atabilir, “Bakın biz müttefikiz. Buna karşın müttefik ülkenin ulusal çıkarlarına muhalif hareket ediyorsunuz” diyebilir.
– Amerika geri adım atar mı?
Kürt konusu global siyaset izleyen bütün büyük devletler için ceplerinde hazır tutmak istedikleri fazlaca değerli bir husustur. Zira Kürtler, dünyada “devleti olmayan en büyük halk” olarak tanınmaktadır. İran, Türkiye, Suriye, Irak; dört ülkeye yayılmışlar. Bu dört ülke de kendine nazaran önemli hassasiyetleri olan, Türkiye hariç petrol kaynaklarının üzerine oturan ülkeler. ötürüsıyla Kürt davasını büyük devletler, bu dört devleti diledikleri vakit rahatsız edebilecekleri bir kart olarak cebinde bulundurmak isterler. Amerikalılar Kürt sıkıntısındaki takviyesini devam ettireceklerdir. Ruslar da Kürtleri destekliyor lakin Amerikalıların Ruslardan farklı bir niçinleri daha var; İsrail’in güvenliği… ötürüsıyla Amerika’nın Kuzey Suriye’deki Kürtleri desteklemekten vazgeçmeleri kelam konusu değildir. Yüzüne karşı farklı bir şey söyleseler dahi, Türkiye’nin “Bunun ardında bir şey var” diye tereddüt etmesi gereken bir husustur. Tahminen Amerika’nın birtakım şeyleri yapmaktan vazgeçmek suretiyle Türkiye’ye bir adım atması kelam konusu olabilir, kar budur.
– Yapar mı?
örneğin kumandan mevkilerinde büsbütün Kürtlerin bulunduğu Suriye Demokratik Güçleri üzere yapıları biraz yumuşatmak suretiyle Türkmenlerin ve Arapların da aktif olduğu bir hale getirirler mi, bu kar olabilir.
– Demokrat Senatör Bob Menendez, geçenlerde bir oturumda “Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki Türkiye’nin bir dizi provokatif aksiyonu var” diye konuştu. Beyaz Saray’ın ne yapmayı planladığını sorarken gözdağı mı veriyordu?
Menendez, buna emsal şeyleri geçmişte de söylemiş oldu. Samimi olarak Beyaz Saray’ın nereye kadar gidebileceğini sorgulama halinde düşünmek lazım ve gerek Senato’da gerek Temsilciler Meclisi’nde Demokratların da Cumhuriyetçilerin de ittifak ettiği Türkiye aleyhtarı tavırlar var. Amerika’da yasamanın yürütmeyi denetlemesi lafı güzaftan ibaret değildir. Amerika’da bu düzgün işletiliyor ve Türkiye’ye karşı olan biroldukça insan bunu çoğunlukla lisana getiriyor.
– 2001’de “derin devlet irtibatlı yolsuzlukların önüne geçme” vaadiyle iktidara gelmiş bir parti, kurucusunu hiç tereddüt etmeden ihraçla cezalandırırken bugün bir kabahat örgütü önderinin epeyce ağır tezleriyle karşı karşıya lakin AKP’de kimsenin gıkı dahi çıkmıyor. Çok enteresandır ki yargı da sessizliğini korumakta. 20 yılda gelinen seviyeyi kıymetlendirir misiniz?
AK Parti’ye kurucu üye olarak davet edildiğim vakit o üç unsurun, yani “Yoksulluk, Yolsuzluk ve Yasaklar”la uğraşın gerçekleşeceğini umarak kabul ettim. Benim bakanlığım vaktinde da bakanlığımdan daha sonra parlamenterlik devrinde de bir daha yolsuzluğa karşı uğraşta bir ara kaydedilmişti. Hatta Avrupa Birliği’ne iştirak süreci de canlı tutulduğu için o tarihte 3 Y’nin ortadan kaldırılmasında ara alınmıştı. 2007-2008’lerden, hele 2011’den daha sonra bu süreç büsbütün aksine döndü ve o denli zannediyorum ki İttihat ve Terakki vaktindeki yolsuzluklar ve hatta kanunsuzlukların fazlaca daha ötesine geçen, her tarafa saçılmış olan bir yolsuzluk tablosuyla karşı karşıya kaldık. Bu beni fazlaca üzüyor olağan. Bu duruma geleceğini bilemezdik ancak o denli bir partiye o tarihte gönül vermiş olmak beni hayli üzüyor natürel. İhraç edilmemiş olsaydım dahi 2011’den daha sonra bu biçimde bir partinin ortasında yer almayı dilek etmezdim.
– AKP’yi bu noktaya ne getirdi?
Toplumsal bilimlerde bir kelam vardır, “Her iktidar bozar, mutlak iktidar kesinlikle bozar” diye. Buna Türkçede daha kısa bir tabirle “güç zehirlenmesi” diyoruz. Ak Parti’nin maruz kaldığı şey de bu güç zehirlenmesi sorunu.
– Erdoğan-Biden doruğu bugün. The Washington Times, The New York Times üzere aktif gazeteler “Organize kabahat başkanının tezleri Türk hükümetini sarsıyor” yorumuyla yayın yapıyor. Olan biten Erdoğan’ın Biden’a karşı elini zayıflatıyor mu?
Genç memurluğumuzdan bakanlığımıza kaç kere hazırlıklarını yaptık. 40 yıllık diplomasi deneyimim bana şunu söylüyor: bu biçimde bir durumda görüşeceğiniz insanın birfazlaca eksiklikleri var ise pek alışılmış ki yapacağınız toplantı sırasında ondan zirve tepe yararlanmak istersiniz. Artık de o denli zannediyorum, ortasında bulunduğu bu durum niçiniyle Türkiye’nin bu zayıflığından ABD’nin yararlanmaması mümkün değil; pek doğal isteyecektir. Tahminen bu iktidarın çökme arifesinde olduğunu da hesaba katarak “Dur bakalım, zaten çöksün, biz bir şey yapmayalım” diye de düşünebilirler. Fakat Türkiye’yi zayıf olarak yakaladıklarını göz önünde bulundurarak müzakere yürüteceklerini varsayım ediyorum. Ben bu şartlar altında bir ülkeyle müzakereye başlamış olsaydım “Karşımdaki ülke bu niçinlerle zayıf ve yasal çerçevede kendi ülkem açısından neler elde edebilirim” kanısı zihnimin gerisinde hazır dururdu. Eminim ki Amerikan delegasyonunun zihninin gerisinde bu biçimde bir fikir vardır.
– G7 tepesinin kapanışında Biden “Yolsuzlukla çaba konusunda anlaştık, yolsuzluk hükümetlere ziyan veriyor. Paravan şirketler ve kara para aklama problemlerine el atacağız” dedi. Türkiye bu cümleden ne anlamalı?
Türel bağlayıcılıktan fazla Biden’ın milletlerarası alanda başlatmak istediği bir hareketin işareti bu. İletinin muhataplarından biri de elbette Türkiye ve ikili görüşme sırasında bundan rahatsızlık duyacaktır.
– ABD Dışişleri Bakanı Blinken, daha masaya bile oturulmamışken “Türkiye ile aramızdaki ayrılıklar sır değil. Biroldukca açıdan bir NATO müttefikinin davranması gerektiği üzere davranmıyor” derken Ulusal Savunma Bakanı Akar, muadiliyle görüşmesinin olumlu geçtiğini anlatıyor. Bu farklı yaklaşımın diplomasi lisanındaki manası ne?
Amerika’nın kurumsal yapısı, yapılan görüşmeleri onların nasıl değerlendirdiğini gösterdiği için epey kıymetli. Türkiye tarafı da ister istemez kendi açısından hangi alanlarda kuvvetliyse o kuvvetli alanları vurgular. Daha doğrusu eşit şartların olduğu bir ortamda bu biçimde vakit içinderda bir görüşme olduğunda ortak bir metin ortaya çıkarılır. Bu ortak bir bildiri halinde de olabilir, her iki tarafın bağımsız olarak açıklayacağı ortak metin halinde de olabilir. Birebir saatlerde birebir metni açıklarlar. Bu, iki taraf içinde mutabakatın yüzde yüz olduğu manasına gelir. Şayet taraflardan biri bir şey, öbürü başka bir şey söylüyorsa tam bir mutabakat yok demektir. Farklı açıklamaların ardında yatan niye budur.
– AKP iktidarının ABD ile en güç görüşmesi denebilir mi?
Daha da berbata gitme ihtimali hâlâ var. Amerika NATO müttefikimiz. Benim NATO’da çalıştığım devirlerde “Amerika NATO demektir” diye bir tabir vardı. Hâlâ da söyleniyor. ötürüsıyla Amerika NATO’ya epeyce ehemmiyet veren bir ülkedir. Türkiye, Ortadoğu’da epeyce kritik bir jeo-stratejik bölgeyi işgal eden, ABD’den daha sonra en büyük orduya sahip olan bir ülke. bu biçimde bir ülkeyi bugünkü şartlarda, yani ABD Rusya’yla dalaşmışken, Çin’i tehlike olarak görürken Türkiye’yi sokak ortasında harcayacak biçimde davranması zordur. Lakin Türkiye’nin tahminen şimdiki iktidarının sona ereceği ve daha sonra düze çıkacağı, münasebetlerin olağana döneceği fikrini taşıdığı, bu biçimde bir beklenti ortasında olduğunu düşünüyorum. Biden ile Trump vaktinde olduğu üzere canı istediği vakit telefon ederek görüşebileceği devri geride bıraktık. Biden, lakin 90 günden daha sonra telefon açtı ve o da olumsuz bir şey söylemek içindi. Bütün bunlar şunu düşündürtüyor: Biden’ın 40 yıldan daha fazla senatörlük deneyimi var. Biden’ın kurumsal yapılara kıymet veren bir lider olacağını düşünüyoruz.
– Ortadoğu’da en uzun mühlet diplomatlık yapan sizsiniz değil mi; kaç yıl?
Mısır, Suriye ve Suudi Arabistan’da toplam 12 yıl.
– Artık nerdeyse çabucak hepsiyle kavgalıyız; ABD’yle masaya otururken de elimizi zayıflatmış olmuyor mu bu?
Evvelce ABD, Ortadoğu’da bir şey yapacakken “Acaba Türkiye ne der” diye düşünürken artık o denli değil. Bakın son İsrail-Filistin çatışmasına… Türkiye çok yüksek kanılarını lisana getirdi fakat kimse Türkiye’nin ne dediğine bakmadı. Görmezlikten gelindi. Ateşkesi sağlayan Mısır’ın diplomasisi oldu.
– Türkiye – Amerika alakalarına de yansıması olacak mıdır?
Türkiye değerli bir NATO ülkesidir. Onunla münasebetlerin iki lider içindeki telefon görüşmesi ya da tweet’lerle değil, iki taraftaki yetkili kurumlarla kurumsal olarak ilerleyeceğini düşünüyorum. ötürüsıyla bu toplantıdan şaşaalı sonuçlar çıkarmaktan çok, karşı tarafı incitmeden, kırıp dökmeden şimdiki bağları şu ya da bu türlü sürdürme maksadı ön plana gelecektir.
– “Dur bakalım, resen çöksün, biz bir şey yapmayalım” diye de düşünebilirler dediniz ya, Avrupa Parlamentosu’nun raporundaki söz aklıma geldi: “Türkiye, AKP değil” bildirisi vermişlerdi…
aslına bakarsanız demokrasilerin hâkim olduğu ülkelerde hiç bir ülke öteki bir ülkeyle temaslarını yürütürken bu parti ebediyen iktidarda kalacaktır var iseyımından hareket etmez. Türkiye’deyse bugünkü durum ebediyen payidar olmayacaktır hususu daha fazla ortaya çıktı. Sedat Peker’in açıklamalarıyla “lağım patlaması” diye tabir edilenler ortaya saçıldıktan daha sonra bu konu tahminen daha fazla ortaya çıkacaktır.
– Siz rahip krizini, “ABD ile münasebetleri bilen birilerine yanlışsız düzgün danışılmadı ya da diplomatların ihtarları ‘Siz monşerler ne bilirsiniz’ denilip geri plana itildi” diyerek eleştirmiştiniz. O süreçte krizin kaybedeni Türkiye’ydi. “Monşerler gitti, bu biçimde oldu” diyebilir miyiz?
Türkiye’deki dışişleri düzeneğinin dünyada da bir prestiji vardı. Yeteri kadar yararlanılmadı. Bir orkestra düşünün, ömründe hiç keman çalmamış bir insanı başkemancı olarak konsere çıkarıyorsunuz. Durum budur.
– Burada başkemancı kim?
Diploması topluluğunda kritik noktalara getirilen insanlardan bahsediyorum. Yalnızca yabancı lisan bildiği için misyonlara getirilen beşerler var. Yabancı lisan bilen herkes diplomatlık yapabilir üzere bir yaklaşım var. halbuki fazlaca yeterli yabancı lisan bilmek diplomatlığın kâfi koşulu değil, önşartıdır. yıllar ortasında pişmiş olmanız, düzgün ustaların yanında çıraklık yapmanız, fırtınalı denizlerde geminizi yürütmüş olmanız gerekir. Bu çeşit beşerler şu ya da bu niçinle Cumhurbaşkanı’nın etrafından uzaklaştılar. Şu anda karşılaştığımız problemlerden biri bu, hepsi değil.
– Sessiz ve aktif bir diplomasi yürütülüyor, meseleler gürültü patırtıyla çözülmüyordu. daha sonra dış siyaset iç siyaset gereci olarak kullanıldı.
Bu, akşamdan sabaha olmadı. AK Parti birinci seçildiğinde partinin yetkili şuralarında -ki ben de bakılırsavliydim- bahisleri tartışma usulümüzü hatırlıyorum. Yargı ne der, askeriye ne der, kamuoyu ne der, kanaat liderleri ne der diyerek kendimize soruyor ve ihtiyatlı hareket ediyorduk. 2004’te belediye seçimlerinden ve daha sonrasında ikinci seçimden de daha kuvvetli çıkınca kendisine inanç geldi ve üçüncü seçimde çığırından çıktı.
– AKP seçmeni nezdinde bunun bir karşılığı oluyor mu?
Şimdiye kadar oldu, evet. Yapılmaması gereken bir şey yapıldı, dış siyaset mevzularını iç siyaset materyali olarak kullandı. İsrail ile hiç bir sıkıntımız olmaması gerekirken Arap ülkelerinin dahi yapmadığı biçimde karşımıza aldık. Hamas isimli bir örgütün tek korucuyusu haline geldik. Bunu da öteki ülkelere meydan okuyarak yaptık. Türkiye’nin Arap-İsrail konusundaki istikrarlı tavrı 1947’lere kadar masraf. Eşit ara bize manivela imkânı sağladı. Atatürk’ün 1934’te Dışişleri Müsteşarı Numan Menemencioğlu’na verdiği tavsiyeler var. Araplar içindeki ihtilaflara asla taraf olmayın, onlar sizden tavsiye istemedikçe akıl vermeye kalkmayın demiştir.
– Biden, Erdoğan’ın beş ay beklediği telefonu “24 Nisan”a denk getirdi. “Bugün ABD aleyhtarı iklim kaçınılmaz olarak sertleşir” görüşü hâkimdi, lakin olaya beklenmedik biçimde sessiz kalındı.
Birincisi Türkiye’nin yapabileceği bir şey yoktu, ikincisi NATO doruğunda iki lider görüşecekti ve gereksiz yere ABD’yi aksiliğe itmek istenmedi.
– ABD’yle önemli sorunlarımız var. Halkbank davası, F-35/S-400 krizi… Biden en epeyce hangisinde bastırır?
Gündeminin en kıymetli hususunun S-400’ler olacağı kanaatindeyim.
– Türkiye S-400 alımını durdurabilir ya da hava savunma sistemleri İncirlik Üssü’ne konuşlandırılabilir mi? Karşımızda da Rusya var…
Amerikalı profesör, beraberinde muharrir Henri Barkey bir makalesinde Katar’daki askeri üste konuşlandırsa diye yazdı. Amerikan idaresinden işaret alarak mı yoksa zaten mi yazdı bilmiyoruz lakin bir ihtimal olarak köşede durmalı. Orada bir diğer konu, Rusya’nın ne diyeceği muhakkak değil. “Katar’da konuşlandırmandan yana değilim, zira İran’ı tehdit eder” diyebilir. Putin’in de orada söyleyeceği kelamı vardır lakin ne söyleyeceği çabucak hemen muhakkak değil. İncirlik’te de konuşlandırılabilir. Amerika’nın yakından izlemesi imkânı olur. Şu anda Türkiye’nin üzerinde önemli bir baskı var. Tahminen bugünkü tepede de aşikâr olmayacak. Ortada bırakılıp bir süre daha olgunlaşmaya bırakılabilir.
– Erdoğan yakın vakitte ABD şirket yöneticileriyle bir görüşme yaptı. Amerikan şirketlerine teşvik yoluyla taviz gündeme gelmiş midir?
Amerikalı şirket yöneticileri Türkiye’nin ne dediğine değil, ne yaptığına bakacaktır. Türkiye’de yargının şimdiki durumu karşısında bir Amerikalı şirket sahibinin, Türkiye’de istediğim üzere yatırım yapabilirim, diyeceğinden emin değilim. Lakin el altından hayli büyük ödünler vermek suretiyle tahminen cezbedilebilir. Bunun yanlışsız yolu evvel hukuk, daha sonra ekonomiyi düzeltmektir. Yoksa Cumhurbaşkanı’nın telekonferansla verdiği sözlerle hareket edeceklerini zannetmiyorum.
– İktidar Brüksel tepesi öncesinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı’nı HDP’ye karşı harekete geçirdi. Biden, demokrasiyi önceleyen bir başkan olarak mevzuyu masaya getirir mi?
Türkiye’nin başta Kuzey Suriye’deki Kürtler olmak üzere genel olarak Kürt siyaseti konusunda Amerika ile ayrıştığını biliyoruz. Bu mevzuyu Biden lisana getirmese Türkiye’nin ortaya atabilir, “Bakın biz müttefikiz. Buna karşın müttefik ülkenin ulusal çıkarlarına muhalif hareket ediyorsunuz” diyebilir.
– Amerika geri adım atar mı?
Kürt konusu global siyaset izleyen bütün büyük devletler için ceplerinde hazır tutmak istedikleri fazlaca değerli bir husustur. Zira Kürtler, dünyada “devleti olmayan en büyük halk” olarak tanınmaktadır. İran, Türkiye, Suriye, Irak; dört ülkeye yayılmışlar. Bu dört ülke de kendine nazaran önemli hassasiyetleri olan, Türkiye hariç petrol kaynaklarının üzerine oturan ülkeler. ötürüsıyla Kürt davasını büyük devletler, bu dört devleti diledikleri vakit rahatsız edebilecekleri bir kart olarak cebinde bulundurmak isterler. Amerikalılar Kürt sıkıntısındaki takviyesini devam ettireceklerdir. Ruslar da Kürtleri destekliyor lakin Amerikalıların Ruslardan farklı bir niçinleri daha var; İsrail’in güvenliği… ötürüsıyla Amerika’nın Kuzey Suriye’deki Kürtleri desteklemekten vazgeçmeleri kelam konusu değildir. Yüzüne karşı farklı bir şey söyleseler dahi, Türkiye’nin “Bunun ardında bir şey var” diye tereddüt etmesi gereken bir husustur. Tahminen Amerika’nın birtakım şeyleri yapmaktan vazgeçmek suretiyle Türkiye’ye bir adım atması kelam konusu olabilir, kar budur.
– Yapar mı?
örneğin kumandan mevkilerinde büsbütün Kürtlerin bulunduğu Suriye Demokratik Güçleri üzere yapıları biraz yumuşatmak suretiyle Türkmenlerin ve Arapların da aktif olduğu bir hale getirirler mi, bu kar olabilir.
– Demokrat Senatör Bob Menendez, geçenlerde bir oturumda “Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki Türkiye’nin bir dizi provokatif aksiyonu var” diye konuştu. Beyaz Saray’ın ne yapmayı planladığını sorarken gözdağı mı veriyordu?
Menendez, buna emsal şeyleri geçmişte de söylemiş oldu. Samimi olarak Beyaz Saray’ın nereye kadar gidebileceğini sorgulama halinde düşünmek lazım ve gerek Senato’da gerek Temsilciler Meclisi’nde Demokratların da Cumhuriyetçilerin de ittifak ettiği Türkiye aleyhtarı tavırlar var. Amerika’da yasamanın yürütmeyi denetlemesi lafı güzaftan ibaret değildir. Amerika’da bu düzgün işletiliyor ve Türkiye’ye karşı olan biroldukça insan bunu çoğunlukla lisana getiriyor.