Akdeniz’in 6 milyon yıllık hikayesi

  • Konuyu başlatan admin
  • Başlangıç tarihi
A

admin

Guest
Mert İnan | [email protected]

Doğasıyla ve mesken sahipliği yaptığı uygarlıklarla insanlığı büyüleyen Akdeniz’in altı milyon yıllık tarihi, Arkeolog Töre Sivrioğlu tarafınca kitaplaştırıldı. Sivrioğlu, “Medeniyetlerin Şafağı-Akdeniz’in Öyküsü”nde kayıp kıtaların, tek bir iz bırakmadan yok olan medeniyetlerin, Antik Yunan ve Mısır’ın, tek gözlü devlerin, arkeolojik yapıtların ve daha nicelerinin öyküsünü anlatıyor. çabucak hemen 17 yaşında bir öğrenciyken, Akdeniz Bölgesi’nde arkeolojik kazılara katılan Töre Sivrioğlu, Mersin’de Kilisetepe’de Hafriyat Lideri Nicolas Postgate ile tanışmasının, ömrünün istikametini de belirlediğini söylüyor. Hafriyatta kaldığı mühlet boyunca Mersin ve Çukurova’nın büyük kısmını gezme talihi yakalayan Sivrioğlu, Kız Kalesi, Cennet Cehennem Mağaraları, Frederich Barbarossa Anıtı ve Silifke’deki Hitit kabartmaları üzerinde araştırmalara koyulmuş. 17 yaşındaki bir genç için bu büyüleyici çeşitlerin akabinde takip eden senelerda Antakya’da Daphne ve Titus Tüneli üzere yerleri de görme bahtı yakalayan Sivrioğlu, meslek hayatına atıldıktan yıllar daha sonra, üzerinde senelerca çalıştığı Akdeniz’in hikayesini kaleme almaya karar vermiş.


Mitlerin kökenleri

Çıkış noktasını anlatmasını istediğimiz Sivrioğlu, arkeolojinin, coğrafyadan farklı düşünülemeyeceğini belirterek şunları söylüyor: “Dört mevsim olmayan bir bölgede mevsimsel olarak ölüp dirilen ilahlar da olamaz. Kil olmayan bir yerde kilden yaratılan insanlara dair anlatı bulamayız. Deniz, göl ya da akarsu olmayan, yağmur almayan bir yerde taşkın, tufan miti oluşamaz. Hiç kuzu görmemiş bir Eskimo’ya İncil’deki kuzu metaforunu anlatamayız. Bu bakımdan evet, insanlığın toplumsal, kültürel ve ekonomik gelişmenini salt ‘coğrafya kaderdir’ üzere formülle açıklayamayız fakat coğrafyanın ehemmiyetini yadsıyan bir arkeoloji, mitoloji yahut tarih çalışması da baştan kendi ortasında büyük bir eksiklik taşıyacaktır. Araştırmalarımda her mitin gerisinde belli bir gerçek olduğu var iseyımıyla mitselleştirilen imgelerin kökenlerini inceledim.”


Geç Antik Çağ

Arkeolojinin doğduğu senelerda Akdeniz’in en pahalı alanları olan Suriye, Filistin ve Mısır kıyıları ile Tevrat Arkeolojisi denilen disiplinin ilgilendiğine dikkat çeken Sivrioğlu, “Bu alan Tevrat peygamberlerinin anılarını taşıyan, Musevilik ve Hristiyanlığın doğduğu, havarilerin, sayısız sevgilinin gömülü olduğu bir alandı. Helen ve Roma hayranları için bilhassa Troya’nın keşfiyle Ege havzası en kıymetli bölge oldu. Aslında Akdeniz havzasında arkeolojik miras açısından dışarıda bırakacağımız bir yer yok lakin bizi heyecanlandıran özel kültür bölgelerine göre bu bahiste odaklanacağımız noktalar da değişkenlik gösterebilir” diyor. Töre Sivrioğlu, şahsi olarak ilgisini çeken asıl periyodun Geç Antik Çağ olduğunu belirtiyor: “Yani Roma’nın ‘Bizanslaştığı’, İran’da Sâsânilerin karar sürdüğü M.S. 3.-7. yüzseneler ortası… Bu periyodun direkt devamı kabul edilen Erken Devir İslam-Emevi sanatı da ilgimi çekiyor. Örneğin Helenistik ve İslam külçeşidinin sentezlendiği Mşatta, Qusayr Amra üzere Emevi sarayları, Huqoq’ta, Galile’de keşfedilen mozaikli Bizans Devri sinagogları üzere kozmopolit özellikler taşıyan yapılarla ilgileniyorum. Bu yapılar Doğu Akdeniz’de farklı kültürlerin karışımını yahut kültürel geçiş periyotlarını temsil ediyorlar.”

“Mısır ırmak uygarlığıydı”

Yunanistan ve İonia’nın dünyaya ideolojinin temel tartışma mevzularını armağan eden değerli çekirdek bölgeler içinde olduğunu belirten Sivrioğlu, uygarlığın gelişim sürecini de şu biçimde pahalandırıyor: “Yunanlar siyasal alanda düşündüklerini yaşama geçiremedikleri üzere kendi ortalarında politik birlik sağlayamadılar. Aristoteles’in hayal ettiği demokratik, aristokratik ve monarşik rejimlerin sentezi olan eksiksiz sistemi pratik bir toplum olan Romalılar başardı. Fakat Roma aklı da Yunan aklına bir ekleme yapamadı, onun takipçisi ve taklitçisi olarak hareket etti. En değerli fark Romalıların hayatın pratiğine kıymet vermeleri ve Roma Devleti’ne bağlılıklarıydı. örneğin siyaseten kaybeden bir Yunan masraf rakip kente ya da Perslere sığınır, kovulduğu yerin düşmanlarıyla birleşirdi. halbuki Romalılar siyaset dünyasında kaybedeceklerini anladıklarında düşmanlarıyla iş birliği yerine intihar etmeyi tercih ederlerdi. Roma’nın büyük bir imparatorluk olmasında bu siyasal düşünüş farkının kıymetli rol oynadığını sanıyorum.” Sivrioğlu, Mısır’ın bu denklemde farklı bir yerde durduğunu söylüyor: “Mısır aslında bir deniz değil ırmak uygarlığıydı. Akdeniz’le olan bağı daha fazlaca kendini savunmak için kurduğu savunma çizgilerinden ve dışarıdan gelen Yunan, Fenikeli tüccarlarla kurduğu sonlu münasebetlerden ibaretti. Mısırlılar dış dünyayı tanımıyorlar ve tanımayı da önemsemiyorlardı. olağan olarak bu Büyük İskender’in Mısır’ı fethiyle değişti ve Mısır biraz geç de olsa Akdeniz’in kültürel bağ ağına tam olarak katılmış oldu.”


Efsaneler ve gerçekler

Akdeniz üzerine üretilen “kayıp kıtalar” üzere efsanelere ait soruyu da şöyleki yanıtlıyor Sivrioğlu: “İnsanlar gerçekler yerine efsaneleri seviyorlar. Bir vakit içinder bilim ilerledikçe efsanelerin, mitlerin etkisinin sona ereceğine inanılırdı. Ancak çağdaş vakit içinder da kendi mitlerini üretmeye yahut eskileri canlandırmaya devam ediyorlar. Atlantis üzere efsanevi batık uygarlıklar bu niçinle ilgi çekmeye devam ediyor. Akdeniz’de su taşkınları ve sarsıntılarla birtakım uygarlıkların yok olduğuna inanılıyor. Bu ilgi elbette hoş bir şey lakin ilginin bilimsel bir merakla da buluşması daha hoş sonuçlar verecektir. Akdeniz-Ege hududundaki Kyklades Adaları uygarlığının nitekim de M.Ö. 1600’lerde volkanik bir felaket sonunda yok olduğuna inanıyoruz. Thera Yanardağı’nın patlamasının bir tsunamiye de yol açtığı sanılıyor. Bu felaket Atlantis efsanesine de ilham kaynağı olabilir. Öte yandan aslında Akdeniz’in hala keşfedilmeyi bekleyen kültür merkezleri de var. örneğin Girit’teki Linear A yazısı, Mısır’ı işgal eden Hiksoslar, Etrüsklerin kökeni, Fenikelilerin Atlas Okyanusu’na açılıp açılmadıkları, Pompeii felaketi üzere gizemini koruyan biroldukça sıkıntı var.”

Sular çekilirse…

Pekala bugün Akdeniz’in suları çekilse nasıl bir görüntü görürüz? Sivrioğlu bu soruya şu cevabı veriyor: “Kayıp bir ‘Atlantis’ uygarlığı ile karşılaşacağımızı sanmıyorum. Tahminen Kyklades Adalar topluluğunda birtakım küçük adalar suya gömülmüş olabilir ve onlardan geriye kalanları bulabiliriz. bir daha sular çekilse bilhassa İspanya kıyılarında hayli sayıda Neandertal insanına ilişkin mağaraların ortaya çıkacağı kesin. Bunların bir kısmı bugün bile sualtı arkeologları tarafınca inceleniyor. Binlerce batıkla karşılaşacağımız da kesin. Bugün yalnızca Marmara Adası etrafında bile 15 kadar batık gemi keşfedilmiş durumda. Preveze, İnebahtı üzere büyük deniz savaşlarının kalıntıları da buna eklenmeli. Deniz kıyısında Kartaca yahut Pire üzere kentlerin eski limanlarının kimileri da bugün sular altında. Lakin suların çekilme durumunda büyük bir batık kentle karşılaşacağımızı sanmıyorum. Akdeniz havzasının büyük kısmı çabucak hemen insan çeşidi oluşmadan evvel dolduğundan, sular bütünüyle çekilse karşımıza asıl olarak paleontolojiyi ilgilendiren bir fosil topluluğu çıkacaktır. Bundan 6 milyon yıl evvelki faunayla karşılaşırız lakin Buzul Zamanı sonundaki son yükselme kıyı şeridindeki epey sayıda Neolitik köyü yutmuş olabilir. örneğin Marmara Denizi eski haline dönseydi evvelden karayla birleşik olan Güney Marmara adalarının etrafında Neolitik insan izleri bulunabilirdi. Bunlar da olağan olarak heyecan verici buluşlar olacaktır.”
 
Üst